Làng chiếu cói thôn Thủy Tú, xã Vĩnh Thái, cách trung tâm TP Nha Trang (Khánh Hòa) chừng 3 km về phía Tây , có từ lâu đời. Làng nghề này từng giải quyết việc làm cho hàng trăm lao động. Thời hoàng kim làng nghề từng nằm trong tour du lịch ghé thăm của du khách trong ngoài nước.
Chúng tôi đã có dịp về thôn Thủy Tú, vừa mới tới đầu làng ấn tượng đầu tiên đập vào mắt tôi là những chiếc chiếu đầy màu sắc rực rỡ, với những nét hoa văn tinh xảo được trưng bày ở từng nhà, xóm. Cái khác biệt của chiếu cói nơi đây so với nơi khác là chiếu được tạo hoa văn từ những màu sắc được nhuộm sẵn trên cói, đòi hỏi người dệt phải nắm bắt kiểu mẫu, đường dệt…
Tuy nhiên khác hẳn sự nhộn nhịp dạo trước, làng chiếu cói hiện khá đìu hiu, vắng thợ dệt chiếu. Bà Phạm Thị Nhỏ (55 tuổi) đã dệt chiếu cói từ khi mới lên 5 tuổi, cảm thấy nuối tiếc khi chứng kiến làng nghề đang tuột dốc. Giọng bà Nhỏ buồn buồn: “Nghề dệt chiếu cói có lâu lắm rồi, không nhớ rõ nữa, cha truyền con nối. Trước đây làng nghề này rất phát triển, có nhiều mối đặt hàng khắp nơi như: Ninh Thuận, Đăk Lăk, Gia Lai…làm không xuể, mỗi ngày có thể kiếm cả trăm ngàn. Bây giờ ít mối đặt hàng, thu nhập bấp bênh. Con cháu cũng không mặn mà với nghề cha ông nữa, đa phần bỏ đi kiếm việc khác làm. Có lúc chị em tôi buộc phải ngừng dệt do nguyên liệu không có, đầu ra hạn chế”.
Bà Phạm Thị Diệu, em gái bà Nhỏ cho biết thêm: "Hiện nghề này phù hợp những người già yếu không thể ra đồng làm ruộng, làm mướn được. Tuy thu nhập thấp nhưng cũng đỡ hơn là không có việc gì làm, lại không phải dầm mưa dãi nắng". Hộ bên cạnh là bà Nguyễn Thị Phố cho biết: “Nguyên liệu cói ở đây khan hiếm do không có đất trồng, phải mua qua mối nên chịu giá cao làm không có lãi. Giờ hai người dệt cả buổi chỉ kiếm được 30 ngàn/ngày”.
Còn nhớ vào những năm 80, khi nhu cầu về sản phẩm chiếu cói cao, nhiều hộ gia đình dệt liên tục cả ngày lẫn đêm “hái” ra tiền. Được biết, chiếu cói không còn ai ưa chuộng là do nhiều loại chiếu xâm nhập từ Trung Quốc như: chiếu nhựa, chiếu trúc, nệm…mát mắt khiến chiếu cói không thể cạnh tranh nổi. Hơn nữa nguyên vật liệu hiện nay càng khan khiếm do đất trồng cói đang dần thu hẹp. Được biết, giá một đôi chiếu 1m6 khoảng 120 ngàn đồng. Tuy nhiên, một đôi chiếu dệt phải tốn hơn 5 kg nguyên vật liệu cói giá 12ngàn/kg, tiền màu phẩm, dây đay, do đó trừ chi phí không có lãi.
Trao đổi với ông Nguyễn Thanh Hy, Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Thái cho biết, làng nghề chiếu cói ở Thủy Tú có từ lâu đời. Thời thịnh vượng những năm 1980-1999, với 450 hộ dệt chiếu cói. Mặc khác, làng nghề từng nằm trong tour du lịch của du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên, từ năm 2000 đến nay, do quá trình đô thị hóa, đất nông nghiệp bị thu hẹp dần nên diện tích cói cũng co lại hiện còn 4ha cói (mất 36 ha cói), với 45 hộ dệt cói. Làng nghề hiện đang đứng trước nguy cơ đang dần bị mai một.
