Sức sống mạnh mẽ
Trên nền tảng của tín ngưỡng thờ nữ thần, Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ, một hình thức thờ cúng người mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi, hình thành và phát triển mạnh mẽ. Từ thế kỷ XVI, việc thực hành tín ngưỡng này trở thành một sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội và tâm thức người dân.
Hầu đồng
Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt phân bố ở nhiều địa phương: Tây Bắc, Đông Bắc, Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, và thành phố Hồ Chí Minh mà Nam Định được coi là trung tâm với gần 400 điểm thờ cúng Thánh Mẫu.
Thông qua việc kết hợp một cách nghệ thuật các yếu tố văn hóa dân gian như trang phục, âm nhạc, hát chầu văn, múa, diễn xướng dân gian trong lên đồng và lễ hội, Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ như một “bảo tàng sống” lưu giữ lịch sử, di sản và bản sắc văn hóa của người Việt.
Người Việt thể hiện quan niệm của mình về lịch sử, di sản văn hóa, vai trò của giới và bản sắc tộc người. Sức mạnh và ý nghĩa của Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ chính là đáp ứng nhu cầu và khát vọng của đời sống thường nhật của con người, cầu tài, cầu lộc, cầu sức khỏe.
GS Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm Trung tâm nghiên cứu, bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam từng nhận định: “Đạo Mẫu truân chuyên giống như số phận của nàng Kiều, lúc người ta dè bỉu, lên án, loại trừ, lúc lại được công nhận. Nhưng không phủ nhận được giá trị của nó. Cách đây hơn 20 năm, tôi nghiên cứu nghi lễ hầu đồng chỉ vì đi tìm câu trả lời câu hỏi “tại sao bị cấm đoán mà hầu đồng vẫn tồn tại?”.
Nay thực hành tín ngưỡng đã được công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, điều ấy cho thấy thấy nghi lễ chầu văn tồn tại bởi có cái lý riêng”.
Theo GS Ngô Đức Thịnh, hầu đồng, hát văn chỉ là một nghi lễ trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Bỏ qua yếu tố tiêu cực, hầu đồng, hát văn là hai di sản có giá trị quý báu của Việt Nam.
“Nghệ thuật hát văn, hầu đồng là tổng hợp của nghi thức thờ Mẫu. Chưa nói đến hầu đồng, riêng giá trị nghệ thuật hát văn đã là một di sản rất độc đáo, việc bảo vệ di sản này cần được khuyến khích nhưng mặt trái là một số người lợi dụng thực hành tín ngưỡng để vụ lợi, kiếm tiền”, GS Ngô Đức Thịnh nhận định.
Vẫn cần “dọn dẹp” ngôi nhà di sản
Việc Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là một niềm vui lớn của người dân Việt Nam, tuy nhiên, không phải không có những điều còn băn khoăn đối với các nhà nghiên cứu.
Hầu đồng
“Chưa nói đến hầu đồng, riêng giá trị nghệ thuật hát văn đã là một di sản rất độc đáo, việc bảo vệ di sản này cần được khuyến khích nhưng mặt trái là một số người lợi dụng thực hành tín ngưỡng để vụ lợi, kiếm tiền. Tôi thường nói với các thanh đồng (người đứng giá đồng) là Đạo Mẫu là ngôi nhà đẹp, nhiều ý nghĩa nhưng cũng đầy rác rưởi. Giờ là lúc tất cả cùng bắt tay nhau lại để “dọn dẹp”, trả lại ý nghĩa cho ngôi nhà đó”, GS Ngô Đức Thịnh thừa nhận.
Theo GS Ngô Đức Thịnh, cần tập hợp được các thanh đồng, giúp họ định hướng trên nguyên tắc họ là chủ thể của di sản, tổ chức theo cách thức này và giáo dục các thanh đồng, hướng họ vào một quỹ đạo.
“Tôi tin rằng, khi đã hiểu được tín ngưỡng mà mình theo đuổi, các thanh đồng sẽ có ý thức giữ gìn, đắp bồi thêm vẻ đẹp của hầu đồng”, GS Ngô Đức Thịnh khẳng định.
