Việt Nam chúng ta là một trong những nước có nền kinh tế mở nhất thế giới. Kinh tế đã mở thì giao lưu cũng mở. Các giá trị tư tưởng, văn hóa, nghệ thuật… của nước ngoài cũng được du nhập vào trong nước ngày một nhiều hơn.
Quá trình hội nhập với thế giới đang từng ngày, từng phút tác động vào lối sống và các thiết chế xã hội của người Việt chúng ta. Nhiều bạn trẻ đã bắt đầu nhuộm tóc, ăn mặc giống người Hàn Quốc; nhạc rap đã thịnh hành không thua kém gì nhạc dân ca; Selfie và khoe ảnh trên Facebook đang trở thành trào lưu thời thượng cuốn hút ngày càng đông hơn người Việt đủ mọi lứa tuổi...
Sự lấn lượt của các giá trị ngoại lai trong một số lĩnh vực của đời sống văn hóa-xã hội là không thể phủ nhận. Nếu xu thế hội nhập này tiếp diễn thì không biết chúng ta có biến mất vào thế giới, như sông hòa lẫn với biển và biến mất trong biển hay không?
Rõ ràng, để không biến mất trong thế giới hiện đại, chúng ta phải giữ gìn được bản sắc của mình. Hội nhập tối đa, nhưng giữ gìn bản sắc tối đa phải là phương châm hành động của chúng ta. Bản sắc của cộng đồng người Việt chúng ta làm nên sự tồn tại của cộng đồng người Việt chúng ta. Nếu bản sắc của chúng ta bất diệt, thì chúng ta cũng ngàn đời bất diệt.
Bản sắc là tất cả những gì đặc trưng cho dân tộc Việt Nam, tất cả những gì làm cho người Việt chúng ta khác với mọi tộc người khác trên thế giới.
Đó trước hết là tiếng Việt, thứ ngôn ngữ do cha ông để lại và được chia sẻ bởi các cộng đồng dân tộc Việt Nam. Sự tinh tế của tiếng Việt khó có thứ tiếng nào khác trên thế giới có thể sánh kịp. Xanh thăm thẳm, xanh rờn, xanh leo lẻo… là cách diễn đạt trong tiếng Viết không chỉ những sắc thái khác nhau của màu xanh, mà còn những sắc thái tình cảm khác nhau gắn liên với các màu xanh đó. Hay “Sầu đong càng lắc, càng đầy” (Truyện Kiều của Nguyễn Du) thì có lẽ chỉ diễn tả được bằng tiếng Việt mà thôi.
Đó là những thành tựu văn hoá của chúng ta. Là trống đồng, là tượng chùa Tây Phương, là kho tàng dân ca, kho tàng văn học nghệ thuật mà tiêu biểu là Truyện Kiều, là hệ thống giá trị của chúng ta trong đó có tình yêu quê hương xứ sở, có đời sống tâm linh phong phú với việc thờ cúng tổ tiên theo cách của riêng mình…
Trong thế giới ngày nay, người ta thường nói nhiều đến sự xung đột giữa chiếc xe Lexus với cây Ô liu. Chiếc xe Lexus đại diện cho sự hiện đại và sự toàn cầu hoá. Cây Ô liu đại diện cho bản sắc và cho truyền thống.
Có vẻ như toàn cầu hoá đang áp đặt vô số những chuẩn mực chung cho mọi tộc người. Các chuẩn mực về kỹ thuật, về công nghệ thông tin và truyền thông, về thương mại, về đầu tư… tất cả là chung và tất cả những cái chung đang ngày một nhiều thêm lên. Cái chung nhiều thêm lên, thì cái riêng sẽ bị giảm bớt đi. Đó là một nguy cơ hoàn toàn có thật.
Tuy nhiên, chiếc xe Lexus và cây Ô liu không nhất thiết bao giờ cũng phải xung đột với nhau và triệt tiêu lẫn nhau. Ngược lại, chiếc xe Lexus vẫn có thể tạo điều kiện cho việc bảo tồn cây Ô liu, và cây Ô liu vẫn có thể trang điểm cho chiếc xe Lexus.
Việc hội nhập và việc giữ gìn bản sắc cũng vậy. Không có hội nhập, nghề múa rối nước, nghề thổ cẩm của chúng ta chắc sẽ rất khó phát triển. Ngược lại, các nhà hàng, khác sạn cao cấp chắc cũng sẽ có ít sức hấp dẫn đối với khách du lịch nước ngoài, nếu thiếu sự hiện diện của hồn văn hoá Việt.
Bản sắc thậm chí là một lợi thế cạnh tranh. Bởi vì bản sắc tạo nên sự độc đáo, sự hấp dẫn. Ví dụ, phố cổ Hà Nội mang bản sắc văn hoá của người Việt và là duy nhất trên thế giới nên có sức cuốn hút to lớn đối với du khách nước ngoài. Hồ Gươm cũng vậy, các gánh hàng hoa trên đường Hà Nội cũng vậy...
Bản sắc văn hoá còn có thể bổ sung giá trị cho các hàng hoá và dịch vụ của chúng ta. Nhờ đó chúng cũng trở nên đặc biệt hơn, hấp dẫn hơn đối với khách hàng cả trong nước, lẫn ngoài nước.
Tóm lại, tiếp thu tinh hoa của nhân loại, nhưng giữ gìn bản sắc của dân tộc không chỉ là phương châm hành động, mà còn là bản năng tồn tại của chúng ta.
