Cạn dòng Mekong: Bài 3 - Tứ giác Long Xuyên đóng cống giữa mùa lũ, chuyện chưa từng có

Mực nước thấp, đồng khô ruộng cạn

Vùng Tứ giác Long Xuyên (thuộc 2 tỉnh An Giang và Kiên Giang) từ lâu đã được coi là rốn lũ của ĐBSCL. Những năm lũ lớn, vùng này có thể ngập sâu tới 2 - 3m, cả khu vực mênh mông nước như biển hồ. Không chỉ có xuồng mà ghe tải lớn cũng có thể băng đồng, di chuyển dễ dàng như đi trên sông.

Thế nhưng, mọi thứ giờ đã khác xưa. Người dân nơi đây đang phải từng ngày cầu mong “lũ về”, mang theo nguồn nước phù sa và tôm, cá, vốn là nguồn sống của họ. Thời điểm này, ĐBSCL đã bắt đầu mùa nước nổi nhưng đồng ruộng vẫn cạn khô, nước sông rất thấp. Mấy ngày hôm nay, do ảnh hưởng của cơn bão số 3, trời đổ mưa liên tục, nhưng cũng khổng đủ sức làm nước dâng lên.

Mực nước thấp, đồng khô ruộng cạn, người dân từng ngày cầu mong “lũ về”, mang theo nguồn nước phù sa và tôm, cá.

Ông Nguyễn Văn Thoại, theo gia đình di cư từ tỉnh Thái Bình vào vùng Tứ giác Long Xuyên (hiện ở xã Nam Thái Sơn, Hòn Đất, Kiên Giang) sinh sống từ năm 1941 cho đến nay, nhớ lại: “Trước đây, nhà nào cũng phải có 1, 2 chiếc xuồng để đi lại trong mùa lũ, giăng câu thả lưới hay lòi (chở) lúa bó từ ruộng về. Nhưng giờ thì xuồng vứt chổng chơ, để mục nát sau nhà. Vì ruộng đồng lúc nào cũng cạn khô, có mùa nước nổi nữa đâu mà đi xuồng”.

Ông Nguyễn Huỳnh Trung, Phó Chi cục trưởng phụ trách Chi cục Thủy lợi Kiên Giang cho biết, từ giữa tháng 7 cho đến nay, do tác động vận hành các đập thủy điện ở thượng lưu sông Mekong và lượng mưa trong khu vực ít, nên mực nước thượng nguồn xuống nhanh và đang ở mức rất thấp.

Cụ thể, tại trạm Kratie (Campuchia), mực nước ngày 31/7 là 11,47m, thấp hơn cùng kỳ năm 2018 là 10,04m và thấp hơn trung bình nhiều năm là 5,4m. Tương tự, tại trạm Prek Kdam - Biển Hồ, mực nước thấp hơn trung bình nhiều năm là 3,86m, hồ nước không đóng vai trò cấp nước xuống hạ lưu ở thời điểm hiện tại.

Theo ông Trung, từ những ảnh hưởng trên, mực nước đầu nguồn tại Châu Đốc (An Giang) và các trạm nội đồng trong tỉnh Kiên Giang giảm rất nhanh, mặn xâm nhập trở lại từ hướng Đông Hồ vào kênh Rạch Giá - Hà Tiên, đe dọa gây thiệt hại cho sản xuất lúa hè thu năm 2019 của huyện Kiên Lương và Giang Thành. Mực nước cao nhất ngày 31/7 tại Châu Đốc là 1,22m, thấp hơn cùng kỳ 2018 là 1,24m và thấp nhất từ năm 2000 cho đến nay.
 

Đập vừa dỡ đã phải đóng lại

Nằm trong vùng Tứ giác Long Xuyên, các huyện Hòn Đất, Kiên Lương, Giang Thành và TP Rạch Giá (tỉnh Kiên Giang) có hệ thống cống thoát lũ, ngăn mặn xâm nhập từ biển Tây khá hiệu quả. Tuy nhiên, do vẫn còn một số cửa sông chưa có cống nên tỉnh Kiên Giang vẫn phải bỏ ra hàng tỷ đồng mỗi năm để làm đập tạm ngăn mặn.

Trong đó, có 2 đập tạm bằng cừ Lasen ngăn ngang tuyến sông Rạch Giá - Hà Tiên tại xã Hòa Điền, Kiên Lương (đập T3 - Hòa Điền) và đoạn Kênh Nhánh, TP Rạch Giá, không cho nước mặn tràn vào nội đồng. Đập tạm này không chỉ ngăn mặn, giữ ngọt cho sản xuất mà còn cho cả nhà máy nước Kiên Giang, phục vụ nước sinh hoạt cho người dân TP Rạch Giá và các vùng phụ cận.

Đập tạm T3 - Hòa Điền vừa được tháo dỡ đã phải thi công đóng trở lại ngay trong mùa lũ để ngăm mặn, giữ ngọt phục vụ sản xuất.

Thông thường, các đập tạm này được đóng trong suốt mùa khô hạn, khi mùa nước nổi tràn về thì mở để thoát lũ ra biển Tây. Thế nhưng, tình hình thời tiết, con nước lớn nước ròng bây giờ không còn theo quy luật và cũng không chiều lòng người nữa.

Ngày 14/7, sau khi tháo dỡ đập T3 - Hòa Điền để đón mùa nước lũ 2019 đổ về, ngay lập tức nước mặn đã tràn vào, lấn sâu vào nội đồng khoảng 13km, đe dọa toàn bộ diện tích lúa hè thu chưa thu hoạch của huyện Kiên Lương.

Ông Trần Bình Trọng, Trưởng phòng Kinh tế huyện Kiên Lương cho biết: “Đây là điều hết sức bất thường, vì thời điểm này năm ngoái huyện đang phải khẩn trương gia cố đê bao, căng mình chống lũ cứu lúa. Nhưng năm nay nước thượng nguồn quá thấp đã kéo mặn ngược trở vào”.

“Sau khi đập T3 - Hòa Điền được tháo dỡ, huyện đã chỉ đạo các phòng chuyên môn kiểm tra độ mặn trên mộ số tuyến kênh. Độ mặn đo được tại UBND xã Hòa Điền lên đến 9,3%o, tại đầu Kênh 6 (vị trí đắp đập) là 9,9%o; còn tại xã Kiên Bình, ở Cống 2700 là 3,7%o, Kênh Hậu T3 là 3,7%o, Cống Kênh 1300 là 2,8%o. Cũng may là nhờ trời có mưa nhiều nên mặn đã giảm dần, chứ chờ lũ về đẩy ra thì 23.000ha lúa của huyện đã bị thiệt hại”, ông Bình cho biết.

Tất cả các cống thoát lũ ra biển Tây đã được ngành nông nghiệp Kiên Giang cho đóng lại ngay trong mùa nước nổi để ngăn mặn, giữ ngọt.

Vừa được tháo dỡ chưa lâu, UBND tỉnh Kiên Giang đã chỉ đạo cho đắp lại đập T3 - Hòa Điền, bắt đầu từ ngày 31/7, để bảo vệ an toàn cho sản xuất lúa hè thu 2019 trong vùng. Đồng thời, theo dự báo lũ năm nay nhỏ, mùa mưa kết thúc sớm nên sẽ duy trì đập này đến hết mùa khô năm 2020 để ngăm mặn, giữ ngọt cho sản xuất và nước sinh hoạt cho người dân trong vùng.
 

Lũ nhỏ, lo xâm nhập mặn

Theo dự báo của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, từ đầu tháng 8 - 10/2019, tổng lượng dòng chảy trên các trạm thượng nguồn sông Mekong ở mức thấp hơn so với trung bình nhiều năm từ 20 - 30%. Đỉnh lũ năm 2019 ở đầu nguồn sông Cửu Long đạt mức báo động 1 đến báo động 2, thấp hơn đỉnh lũ trung bình nhiều năm từ 0,2 - 0,4m.

Thời gian xuất hiện đỉnh lũ khả năng vào cuối tháng 9, đầu tháng 10. Tuy nhiên, ít có khả năng xuất hiện lũ lớn nhưng tiềm ẩn nguy cơ cường suất lũ lên nhanh hơn bình thường do tác động từ việc điều tiết nước của thủy điện ở thượng lưu. Từ tháng 11 - 12, mực nước đầu nguồn sông Cửu Long có xu thế giảm dần và ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm.

Mọi năm, làm lúa thu đông người dân chỉ lo mất ăn do lũ tràn về nhấn chìm. Thế nhưng năm nay người dân lại thêm nỗi lo mới là mặn có thể xâm nhập gây thiệt hại. Vì vậy, để tránh rủi ro, nhiều nơi nông dân đã bỏ cuộc, khiến cho diện tích kế hoạch không đạt.