 |
| Chủ tịch nước Lê Đức Anh trong chuyến công du Hoa Kỳ, dự họp tại Đại hội đồng Liên hợp quốc (Ảnh do Đại sứ Phạm Sanh Châu cung cấp) |
Đại sứ Việt Nam tại Cộng hòa Ấn Độ kiêm nhiệm Nepal và Bhutan, ông Phạm Sanh Châu, kể lại những kỷ niệm với Chủ tịch nước Lê Đức Anh trong chuyến công du tới Mỹ năm 1995. Ông Châu, thời điểm đó phụ trách Phòng Phiên dịch của Bộ Ngoại giao, gửi tới NNVN bài viết về chuyến đi này:
Đây là lần đầu tiên một chuyên cơ của Việt Nam được phép hạ cánh trên đất Hoa Kỳ sau khi hai nước vừa chính thức bình thường hoá quan hệ ngoại giao tháng 7/1995, đúng 20 năm sau khi kết thúc chiến tranh.
Một vị Đại tướng, từng là Tư lệnh của chiến trường miền Nam chỉ huy đánh Mỹ, ông đến Hoa Kỳ hôm nay không phải với tư cách của một bên thắng cuộc mà là một sứ giả của hoà bình. Chuyến đi của ông là bước cụ thể đầu tiên hiện thực hoá quá trình bình thường hoá đã được hai nhà lãnh đạo của hai quốc gia là Thủ tướng Võ Văn Kiệt và Tổng thống Clinton tuyên bố cách đó chưa đầy 2 tháng.
Bằng chuyến đi của ông, Việt Nam đã hoàn tất một trong những năm ngoại giao thành công nhất trong lịch sử khi trong cùng năm 1995 Việt Nam đã đạt được 3 nhiệm vụ đối ngoại chiến lược: Thiết lập quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ; gia nhập Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á ASEAN và ký Hiệp ước Hợp tác với Cộng đồng Châu Âu. Đối với một người phụ trách cao nhất của quốc gia trên cả 3 lĩnh vực đối ngoại, quốc phòng và an ninh, ông đã chỉ đạo để Việt Nam hoàn tất quá trình bình thường hóa với cả hai đối tác quan trọng nhất của Việt Nam là Trung Quốc và Hoa Kỳ, đồng thời mở đầu cho quá trình hội nhập quốc tế và liên kết khu vực của Việt Nam.
Ngày ông phát biểu tại LHQ, ông yêu cầu đến sớm để nghe các nhà lãnh đạo khác phát biểu và để nắm tình hình. Anh em kiến nghị là sát giờ phát biểu hãy đến nhưng ông không đồng ý. Và thế là cả đoàn đến rất sớm, khi khán phòng còn vắng người. Vậy mà ông cứ kiên trì và bình tĩnh chờ đợi cho đến lúc khai mạc mà không hề sốt ruột hoặc cáu gắt gì.
Khi phát biểu trên diễn đàn toàn cầu này, Chủ tịch nước đã chuyển tải một thông điệp rất quan trọng của ngoại giao Việt Nam đó là "Việt Nam mong muốn khép lại quá khứ hướng tới tương lai và sẵn sàng là bạn với các tất cả các nước trong cộng đồng quốc tế". Bài phát biểu của ông được cả hội trường vỗ tay nhiệt liệt tán thưởng. Theo thông lệ của LHQ, các nguyên thủ chỉ đến sát giờ phát biểu và phát biểu xong thì rời ngay khỏi phòng họp hoặc chỉ ngồi một lúc rồi ra về. Ông khác với họ. Ông phát biểu xong thì ngồi lại cho đến khi phiên họp hôm đấy kết thúc.
Ông chia sẻ: "Muốn người ta nghe mình nói thì mình phải ngồi nghe người ta nói". Còn anh em thì đùa với ông: "Họp ở LHQ mà ông cứ nghiêm túc như họp Quân ủy Trung ương".
Trong khi nói chuyện với các vị khách quốc tế ông luôn hỏi thăm tôi xem có đói không và muốn Ban Tổ chức bố trí ăn cho cả phiên dịch. Hình như ông đã quen rồi, thương yêu và trân trọng bất kỳ người lính nào cho dù cương vị của họ là gì.
Chiều 25/10/1995, tại Trụ sở Liên hợp quốc ở New York (Hoa Kỳ), Chủ tịch nước Lê Đức Anh hội kiến với Tổng thư ký LHQ Boutros B. Ghali và trao tặng phiên bản trống đồng Ngọc Lũ của Việt Nam để đặt tại Trụ sở LHQ. Đây sẽ mãi là giờ phút đáng nhớ nhất trong lịch sử quan hệ giữa Việt Nam và LHQ. Nó đánh dấu một bước chuyển mới trong ngoại giao Việt Nam khi thừa nhận tầm quan trọng của ngoại giao đa phương, đặc biệt tại LHQ bởi trong nhiều năm, LHQ đã không có tuyên bố nào ủng hộ cuộc kháng chiến chính nghĩa của Việt Nam và tiếp theo gần 20 chục năm sau đó LHQ đã đứng cùng phe với các thế lực bao vây và cấm vận Việt Nam.
Đây là lần đầu tiên phiên bản Trống đồng của Việt Nam được chính thức tặng cho một tổ chức quốc tế và từ đó mở đường cho trào lưu tặng quà đối ngoại là các phiên bản Trống đồng với các mẫu và hình dáng khác nhau.
Trong chuyến sang Hoa Kỳ lần đầu tiên này, ngoài gặp gỡ lãnh đạo các nước, Chủ tịch nước rất quan tâm đến 3 việc khác, đó là: tìm hiểu nơi Bác Hồ đã từng sống và làm việc; đời sống của Việt kiều, và giá trị văn hoá nào tạo lên sức mạnh của Mỹ.
Ông đề xuất sang thăm địa hạt Harlem, nơi Bác Hồ từng sống và làm việc. Tình hình an ninh khu vực đó không đảm bảo vì là một trong những khu nghèo nhất ở New York. Cả phái đoàn ta lẫn an ninh bạn đều kiến nghị không nên đi. Ông vẫn cương quyết muốn đến tận nơi để hình dung ra cảnh Bác đã sống nhiều năm trước như thế nào. Bạn đã tăng cường lực lượng, bố trí thêm cảnh sát và súng tiểu liên đề phòng tình huống xấu.
Do không có địa chỉ cụ thể nên đoàn xe cứ đi vòng quanh khu đó trong khi cửa xe an ninh đã mở sẵn và súng đã lên nòng. Rồi đột nhiên ông đề nghị dừng xe để xuống đi bộ và nói chuyện với người dân xung quanh. Ông hỏi thăm và trò chuyện với một ông già da đen tiều tuỵ. Cử chỉ này khiến an ninh bạn vừa kinh ngạc, vừa xúc động.
Sau ít phút ngắn ngủi, bạn đề nghị ông lên xe chống đạn ngay vì họ không muốn bất kỳ chuyện gì xảy ra đối với nguyên thủ của một quốc gia vốn là cựu thù với Mỹ, khi mà những người chống đối quá trình bình thường hoá còn có ảnh hưởng lớn trong chính trường nước Mỹ. Lúc này tôi biết, ông đang nhớ đến Bác Hồ rất nhiều.
Ông đề nghị được đi thăm tượng Thần Tự do, biểu tượng của nước Mỹ để tìm hiểu thêm giá trị văn hoá của người Mỹ. Dưới bức tượng này có dòng chữ nêu bật nỗi thống khổ của những người từng bị áp bức và họ đã lặn lội vượt đại dương, sẵn sàng trả giá bằng sự sống của mình và người thân để đến đây về một "Thế giới tự do".
