Danh hiệu nghệ sĩ xác lập từ huy chương hay từ công chúng?

Danh hiệu nghệ sĩ có thể xem như một sự ghi nhận đóng góp của cá nhân cho nền nghệ thuật nước nhà. Danh hiệu nghệ sĩ bắt đầu được phong tặng từ năm 1984 đến nay, đã trải qua 9 đợt. Danh hiệu nghệ sĩ đợt phong tặng lần thứ 10, được Bộ Văn hóa Thể thao & Du lịch đăng tải công khai để lấy ý kiến cộng đồng cho thêm phần khách quan và chính xác.

139 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân và 348 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú, được lấy ý kiến trong vòng 20 ngày, từ ngày 26/7 đến ngày 16/8. Thực chất, đây cũng là một sinh hoạt văn hóa đáng kể của người hâm mộ. Bởi lẽ, khi nhìn vào 484 hồ sơ xét tặng đợt này, đã có nhiều bàn tán xôn xao.

Các hội đồng chuyên môn đã làm xong công việc của họ, nghĩa là căn cứ vào hồ sơ của ứng viên để đối chiếu các tiêu chí và bỏ phiếu bình chọn. Đại đa số ứng viên bị trượt ở các hội đồng chuyên môn vì chưa đủ số lượng huy chương cần thiết. Nếu tính từ đợt phong tặng thứ 9 vào năm 2019 đến nay, thì đời sống xã hội đã bị gián đoạn 2 năm vì Covid-19, nên những đợt hội diễn cấp tập và những liên hoan thích ứng bình thường mới vẫn khó bổ sung thỏa mãn số huy chương cho các nghệ sĩ.

384 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú thì ít ai quan tâm, vì đó chỉ là món quà nghệ thuật khởi đầu. 139 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân mới thực sự được giới mộ điệu soi rọi kỹ lưỡng.

Đối với các bộ môn nghệ thuật truyền thống thì phần lớn đều ủng hộ trao danh hiệu nghệ sĩ một cách cởi mở. Bởi lẽ, nghệ sĩ theo đuổi nghệ thuật truyền thống đều chấp nhận thiệt thòi về vật chất, chủ yếu làm nghề vì đam mê và cống hiến. Ai cũng vui mừng khi thấy danh sách đề nghị xét tặng danh hiệu có tên các nghệ sĩ lĩnh vực chèo như Xuân Theo, Hoài Thu, Mai Hương, Ngọc Ánh... hoặc các nghệ sĩ tuồng như Tuyết Mai, Bích Tần, An Tư, Minh Hải...

Còn ở lĩnh vực hát bội và cải lương cũng có nhiều nghệ sĩ được đề nghị phong tặng danh hiệu một cách xứng đáng. Tuy nhiên, danh sách đề nghị phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân có tên cô đào Quế Trân mà lại vắng tên cô đào Thoại Mỹ thì cũng hơi băn khoăn.

Danh hiệu nghệ sĩ đôi khi giống như tiếng thơm giữa làng, nhiều người rất khao khát. Có những người thuộc giới sáng tác như nhạc sĩ cũng không mấy tự tin vào tác phẩm của mình, mà cứ háo hức ứng thí Nghệ sĩ Nhân dân hoặc Nghệ sĩ Ưu tú. Ngoài ra, có những nghệ sĩ đã ngừng biểu diễn để tham gia công tác quản lý văn hóa, vẫn kiên trì nộp đơn đòi danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.

Danh hiệu nghệ sĩ xác lập từ huy chương hay từ công chúng? Có những nghệ sĩ thuộc các đơn vị nghệ thuật công lập luôn hăng hái tìm kiếm huy chương, nhưng cũng có những nghệ sĩ tự do rất được công chúng yêu mến đã không màng thi thố thì chẳng thể lấy đâu ra huy chương. Trước đây, đợt xét tặng danh hiệu nghệ sĩ năm 2019, đã có trường hợp phải đặc cách phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân như nam nghệ sĩ cải lương Minh Vương.

Nghĩ cũng lạ, có những nghệ sĩ đạt đẳng cấp thượng thừa mà đồng nghiệp đều phải công nhận, song họ không có điều kiện để tham gia hội diễn kịch hoặc tham gia liên hoan phim, thì làm sao dự phần vào những đợt phong tặng danh hiệu? Sự ngậm ngùi của những cá nhân xuất sắc ấy, cũng chính là sự ngậm ngùi của khán giả. Thật oái oăm, khi quá chú trọng huy chương mà quên đi khả năng chinh phục công chúng của nghệ sĩ, thì lắm phen Nghệ sĩ Nhân dân lại xa lạ với nhân dân.      

Một ví dụ khiến nhiều người tiếc nuối cho đợt xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân lần này là anh em Quốc Cơ – Quốc Nghiệp. Hai kỷ lục gia này không lọt vào danh sách vì “tuổi nghề chưa đủ”. Những người ủng hộ Quốc Cơ – Quốc Nghiệp thắc mắc, tuổi nào cho sự khổ luyện từ bé, cống hiến suốt cả tuổi vị thành niên cho đến thời tuổi trẻ rực rỡ nhất. “Sức mạnh đôi tay” không chỉ đến từ cơ bắp, nó là mồ hôi và máu, là hành trình chinh phục để những bước đi vững chải, những cú chồng đầu, chống tay thót tim kia đã làm dội lên hai tiếng Việt Nam ở bên ngoài Tổ quốc. Và, nó thắp lên bao niềm vui thơ bé, giấc mơ được chinh phục những điều không thể thành có thể nơi những cô bé, cậu bé vùng sâu vùng xa.

Khi biết tin không được xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, anh em Quốc Cơ – Quốc Nghiệp bày tỏ: “Danh hiệu không phải là mục tiêu mà chúng tôi cố gắng mọi cách để đạt được. Mặc khác, danh hiệu trước giờ của chúng tôi đa số đạt được ở nước ngoài, cho nên mọi người cũng khó hiểu hết những thành tích đó”.