Tết Thanh minh là một trong những ngày lễ quan trọng của người Tày, Nùng ở Cao Bằng. Ảnh: T.L.
Tết Thanh minh của người Tày, Nùng ở Cao Bằng còn gọi là Tết “so slam, bươn slam” (tức mùng Ba tháng Ba âm lịch) là ngày lễ quan trọng nhất trong năm. Đây là một dịp đặc biệt để con cháu tri ân, tưởng nhớ công lao tổ tiên, những người đã khuất. Đồng thời, ngày lễ cũng là dịp để người thân, họ hàng quây quần bên nhau. Bởi vậy, dù ai có làm ăn xa xứ đến đâu cũng đều cố gắng thu xếp trở về quê hương trong ngày tết này.
Trước đây, chỉ có người Tày, Nùng tổ chức Tết Thanh minh, sau dần, người Kinh ở dưới xuôi lên Cao Bằng sinh sống lâu năm thấy nét đẹp văn hóa tục lệ này cũng tổ chức Tết Thanh minh, đi tảo mộ giống như bà con người bản địa ở đây.
Xôi ngũ sắc là món ăn không thể thiếu trong dịp Tết Thanh minh ở Cao Bằng. Ảnh: C.H.
Trong ngày này tất cả các tuyến đường trong tỉnh, từ thành phố đến các huyện đều nhộn nhịp xe cộ. Mọi người, mọi nhà tấp nập đi tảo mộ, thắp hương cho tiên tổ trên các sườn đồi.
Trong mâm cỗ cúng tổ tiên ngoài mộ của bà con thường có thịt gà, thịt lợn, hương, hoa quả, bánh kẹo, giấy tiền, rượu và một món không thể thiếu là “khẩu nua đăm đeng” (tiếng Tày, Nùng là xôi nếp đỏ, đen).
Xôi đăm đeng theo nghĩa thì có 2 màu, thế nhưng các gia đình thường làm thêm nhiều loại với nhiều màu sắc, thường gọi là xôi ngũ sắc (thường có các màu như: đỏ, xanh, đen, tím, vàng...) Màu xôi đều được làm từ các loại lá cây như lá cẩm, lá cây sâu sâu. Mỗi loại lá sẽ có cách làm khá cầu kỳ rồi đem gạo nếp ngâm cùng để tạo ra những màu sắc riêng biệt.
Xôi đen làm từ lá cây sau sau là món ăn đặc trưng trong dịp Tết Thanh minh của người Nùng ở miền Đông tỉnh Cao Bằng. Ảnh: C.H.
Các gia đình thường đến mộ từ sáng sớm, thắp hương xin phép thần thổ địa rồi phát cỏ cây, dọn dẹp khu mộ sạch sẽ, xới những miếng đất to đẹp để đắp sửa lại những ngôi mộ. Sau đó mới kính cẩn thắp hương và bày cỗ, rót rượu khấn mời tổ tiên.
Sau khi tảo mộ, khắp các ngôi mộ được cắm cây nêu với nhiều màu sắc. Bao nhiêu ngôi mộ là bấy nhiêu cây nêu, báo hiệu con cháu đã hoàn tất việc tảo mộ cho ông bà, tổ tiên.
Con cháu trong gia đình quây quần thụ lộc quanh khu mộ gia đình. Ảnh: T.L.
Phần lớn các ngôi mộ của người Tày, Nùng ở Cao Bằng đều đặt trên đồi, núi xa nhà, nên nhiều gia đình thường thụ lộc, ăn uống quây quần ngay bên phần mộ của tổ tiên. Mọi người cùng uống rượu và kể cho con cháu chuyện về những người đã khuất, nhắc nhở nhau phải cố gắng chăm chỉ lao động, học tập, để xứng đáng và đền đáp công ơn những người đã khuất.
Lễ tảo mộ vào dịp Tết Thanh minh của người Tày, Nùng ở Cao Bằng từ bao đời nay được gìn giữ, tạo nên nét đẹp văn hóa truyền thống, đậm đà bản sắc dân tộc ở miền đất địa đầu Tổ quốc.
