* Đầu vào của thuỷ điện là nước, lấy căn cứ gì để xác định giá nước tăng hay giảm để định ra giá điện hàng quý
Dự thảo Quyết định giá điện theo cơ chế thị trường của Bộ Công thương phần về điều chỉnh giá điện theo quý đang được các chuyên gia kinh tế cũng như người tiêu dùng theo dõi sát sao.
Vô lý chuyện đầu vào, đầu ra
Người tiêu dùng lo lắng như vậy, nhưng Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Bộ Công thương đều "trấn an" rằng, mức giá bán lẻ cụ thể cho năm 2011 tuy chưa có kết quả cuối cùng nhưng sẽ không gây sốc, không ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt và sản xuất. Tuy nhiên, vấn đề không đơn giản như vậy. Hồi đầu năm 2010, quyết định tăng giá điện đã kéo theo một loạt những hệ lụy như nước cũng tăng giá, các mặt hàng cũng tăng theo...
TS Ngô Tuấn Kiệt, Viện trưởng Viện Khoa học năng lượng (Viện Khoa học - Công nghệ Việt Nam) nhận định: "NM thủy điện thì lấy gì để nói đầu vào tăng hay giảm theo từng quý, có ai bán nước đâu để nói giá nước thay đổi? Đầu vào của ngành điện không phải là những thứ lặt vặt trên thị trường. Không ai mua các thứ cho sản xuất điện lại mua từng ngày, từng tháng, từng quý cả. Chính vì thế không thể đặt ra việc các yếu tố đầu vào biến động thì điều chỉnh giá điện theo từng quý. Đây là quy định hết sức vô lý về đầu vào, đầu ra của giá điện. Cả thế giới này chẳng có nước nào làm như vậy”.
Liên quan đến việc tăng giá điện ông Đào Văn Hưng, Chủ tịch HĐQT EVN cho rằng, Việt Nam đang phải trả giá cho việc giữ giá điện thấp quá lâu, nên nhất thiết phải tăng giá. Tăng giá vừa đảm bảo cho ngành điện vốn đầu tư, vừa thu hút DN ngoài ngành “rót” vốn vào xây dựng công trình điện. Vả lại, đây cũng là một biện pháp để người tiêu dùng tiết kiệm điện. “Trong 6 tháng đầu năm, chúng tôi lỗ tới gần 6.000 tỷ đồng. Mức lỗ dự kiến sẽ giảm bớt nhưng vẫn phụ thuộc vào lượng nước về các hồ cuối năm. Có thể nhìn thấy từ nay đến 2012 nguy cơ thiếu điện không có cách gì giải được. Nếu muốn giải chúng ta phải làm từ cách đây 7 – 8 năm”, ông Hưng nói.
Rõ ràng, việc xây dựng càng nhiều các NM điện tỷ lệ nghịch với cung ứng điện. Theo PGS-TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế độc lập, thì ngay từ đầu, việc thiết kế tổng thầu nguồn điện của EVN đã sai lầm. EVN cứ mong chờ từ các nhà thầu giá rẻ Trung Quốc, để rồi nhiều dự án chậm tiến độ. Nguyên nhân thiếu điện cũng là vì thế, còn đổ tại giá điện thấp là quá khiên cưỡng.
Không thể có thị trường điện cạnh tranh!
Nói đến vấn đề thị trường điện cạnh tranh, ông Trần Đình Long – Phó Chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam, cho rằng, khi thị trường này ra đời, thế độc quyền của ngành điện cần phải loại bỏ. Hiện nay, Chính phủ đang thực thi các bước để tái cơ cấu ngành điện, trong đó việc thiết lập công ty mua bán, truyền tải điện hoạt động độc lập cũng là một cách để giúp thị trường này hoạt động minh bạch. Một chuyên gia kinh tế cho biết, việc lập quỹ bình ổn giá điện theo cách mà Bộ Công thương nêu trong dự thảo tương tự việc hình thành quỹ bình ổn đối với mặt hàng xăng dầu. Tuy nhiên, quỹ bình ổn áp dụng với giá xăng dầu vừa qua cho thấy cần có sự điều chỉnh. Vì vậy, việc áp dụng phương pháp này cần có sự tính toán cụ thể. Chi phí nhiều khâu của ngành điện như giá thành sản xuất, chi phí truyền tải, chi phí khâu phân phối bán lẻ, tỉ lệ tổn hao điện năng hiện chưa rõ ràng, nên cần minh bạch. “Chúng ta đều biết, từ khi quỹ bình ổn giá xăng vào hoạt động, giá xăng dầu tăng nhiều hơn giảm”- vị chuyên gia nói.
Nhưng liệu thị trường này có thực sự hoạt động được hay không? Trả lời câu hỏi này, TS Vũ Đình Ánh, Phó Viện trưởng Viện KH thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng, muốn có điện cạnh tranh đương nhiên cần đi theo lộ trình và cần phải tách bạch được 4 khâu: Cung ứng, truyền tải, phân phối, sử dụng. Trong khâu cung ứng, rõ ràng EVN đang quá độc quyền khi nắm giữ 60% khâu truyền tải, cung ứng và phân phối điện. EVN đang được quyền tự mua, tự đặt giá. “Vậy thì cạnh tranh ở chỗ nào?” – ông Ánh đặt câu hỏi.
Đồng tình với ý kiến trên, Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công thương) Phạm Mạnh Thắng cho rằng, Việt Nam chưa có thị trường điện cạnh tranh đúng nghĩa, bởi lẽ EVN vẫn “nắm đằng chuôi” khi đang quản lý hầu hết các NM thủy điện lớn. Thêm nữa, hệ thống truyền tải vẫn do Tập đoàn này độc quyền nắm giữ. Trong khi đó, việc áp dụng tính giá điện theo thị trường, nếu cạnh tranh về giá thì EVN sẽ thắng tuyệt đối do phần lớn các nhà máy thủy điện của EVN đã hết khấu hao. “Với giá bán điện “nội bộ” giữa các NM thủy điện của EVN cho chính EVN, dao động trong khoảng 180 đồng đến 200 đồng/kWh, thì khó có DN nào khác ngoài ngành điện có thể cạnh tranh được”, ông Thắng phân tích.
Theo ông Thắng, để có thể tạo một thị trường điện cạnh tranh hoạt động hiệu quả thì việc đầu tiên là nên tách các công ty mua bán điện và Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia ra khỏi EVN. “Nếu cứ để một người vừa sản xuất lại vừa mua, vừa có quyền điều độ, mua của ai nhiều, mua ai ít thì sẽ khó cho sự cạnh tranh trên thị trường”, Cục trưởng Thắng nói.
