Huyện Ea H’leo là địa phương nằm ở phía Bắc tỉnh Đắk Lắk giáp với tỉnh Gia Lai, nằm gọn trong lưu vực sông Ea H’leo - một chi lưu lớn của sông Sêrêpôk. Khu vực này đã được nhiều cơ quan tư vấn trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu các dự án thủy lợi nhằm khai thác tài nguyên nước phục vụ sinh hoạt, sản xuất và các hoạt động kinh tế khác.
Năm 1997 theo đề nghị của UBND tỉnh Đắk Lắk, Vụ Kế hoạch và Đầu tư, Viện Quy hoạch Thủy lợi và Vụ Đầu tư Xây dựng cơ bản, Bộ NN-PTNT đã giao cho Công ty Tư vấn - Xây dựng Thủy lợi I khảo sát lập báo cáo nghiên cứu khả thi hồ Ea H’leo 1. Công tác chuẩn bị đầu tư dự án thủy lợi hồ Ea H’leo 1 chính thức triển khai từ năm 1998.
Theo quy hoạch, dự án hồ Ea H’leo 1 nằm trên địa bàn xã Ea H’leo, huyện Ea H’leo. Dự án có nhiệm vụ khi được xây dựng hoàn thành, hồ sẽ cấp nước cho đất canh tác nông nghiệp của huyện Ea H’leo và các nhà máy công nghiệp trong vùng, cấp nước sinh hoạt cho nhân dân trong vùng hưởng lợi của dự án. Công trình ra đời sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của địa phương, cải thiện đời sống của nhân dân trong vùng dự án.
Hồ Ea H'leo 1 từ khi nghiên cứu, lập đề án đến lúc hoàn thành kéo dài hơn 2 thập kỷ. Ảnh: Minh Quý.
Dự án được nghiên cứu từ những năm 1998, trải qua nhiều khó khăn, sau hơn 2 thập kỷ, qua những lần điều chỉnh diện tích tưới phù hợp theo nhu cầu thực tế ở từng giai đoạn thì đến nay công trình đã hoàn thành giai đoạn 1.
Theo báo cáo nghiên cứu khả thi hồ Ea H’leo 1 được Công ty Tư vấn Xây dựng Thủy lợi I (nay là Tổng Công ty Tư vấn Xây dựng Thủy lợi Việt nam - CTCP) hoàn thành tháng 11/2001 với nhiệm vụ tưới được điều chỉnh giảm từ 2.000ha ban đầu xuống còn 1.315ha theo kết quả nghiên cứu bản đồ đất chuyên ngành do Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp lập.
Tuy nhiên, trong quá trình chủ đầu tư đang xem xét thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi, UBND tỉnh Đắk Lắk có văn bản đề nghị tăng diện tích quy hoạch đất nông nghiệp vùng tưới hồ Ea H’leo 1 lên 3.400ha gồm 1.830ha cây hàng năm, 1.500ha cây lâu năm và 80ha đất vườn, thổ cư.
Đến ngày 22/8/2003, Ban Chuẩn bị đầu tư Thủy lợi đã có văn bản trình Bộ NN-PTNT đề nghị giao Viện Quy hoạch Thủy lợi và Viện Quy hoạch & Thiết kế Nông nghiệp nghiên cứu để báo cáo Bộ về quy mô, điều kiện thổ nhưỡng, diện tích canh tác và cơ cấu cây trồng của dự án.
Khi được lãnh đạo Bộ chấp thuận, Ban Chuẩn bị đầu tư Thủy lợi đã có công văn gửi Công ty Tư vấn - Xây dựng Thủy lợi I yêu cầu lập “Đề cương dự toán khảo sát, lập báo cáo Dự án đầu tư- thiết kế cơ sở bổ sung của dự án theo quy mô, nhiệm vụ mới theo đề nghị của UBND tỉnh Đắk Lắk”.
Sau đó, Công ty Tư vấn - Xây dựng Thủy lợi I đã nghiên cứu lập “Đề cương tổng quát khảo sát thiết kế, lập Dự án đầu tư- thiết kế cơ sở dự án hồ chứa nước Ea H’leo 1”, trình Ban Chuẩn bị đầu tư Thủy lợi từ tháng 7/2004 nhưng chưa được phê duyệt và thực hiện.
Công trình kéo dài, nhiều lần thay đổi thiết kế và chủ đầu tư. Ảnh: Minh Quý.
Sau 5 năm hoàn thành đề cương, ngày 3/9/2009, Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng Thủy lợi 8 thuộc Bộ NN-PTNT tiếp nhận hồ sơ dự án hồ Ea H’leo 1 từ Ban Chuẩn bị đầu tư Thủy lợi. Để nhanh chóng triển khai công trình, Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng Thủy lợi 8 đã có công văn gửi Tổng Công ty Tư vấn Xây dựng Thủy lợi Việt Nam - CTCP yêu cầu, tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện dự án.
Đến cuối năm 2009, Thủ tướng Chính phủ đã có công văn “Đồng ý về chủ trương đầu tư xây dựng công trình Thủy lợi hồ chứa nước Ea H’Leo 1, tỉnh Đắk Lắk”. Nguồn vốn sử dụng vốn trái phiếu Chính phủ giai đoạn 2011-2015.
Theo hồ sơ, dự án nhiệm vụ tưới của thời điểm này là 2.400ha; đập ngăn sông là đập đất, bố trí tại tuyến I. Tuy nhiên, đến ngày 24/2/2011, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 11/NQ-CP “Về những giải pháp chủ yếu tập trung kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội”, do dự án chưa được bố trí nguồn vốn nên chưa được phê duyệt.
Đến những năm 2015-2016, vùng Ea H’leo hạn hán, nếu không có nước thì có nguy cơ xa mạc hóa. Để chủ động ứng phó với tình hình biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, hạn hán triền miên và sử dụng hiệu quả nguồn nước đến từ lưu vực sông Ea H’leo, Bộ NN-PTNT đã phê duyệt chủ trương đầu tư hồ Ea H’leo 1 vào tháng 3/2017.
Hồ Ea H'leo 1 đã hoàn thành giai đoạn một, chuẩn bị đầu tư giai đoạn 2 để đưa vào vận hành. Ảnh: Minh Quý.
Thời điểm này, dự án được điều chỉnh nhiệm vụ tưới lên 5.000ha, chuyển từ đập đất ban đầu thành đập ngăn sông là đập bê tông trọng lực kết hợp đập, bố trí tại tuyến II.
Ông Lê Khắc Tuyến, Phó Giám đốc Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng Thủy lợi 8 cho biết, trải qua nhiều khó khăn, sau hơn 2 thập kỷ, từ khi nghiên cứu, khảo sát lập dự án đến nay hồ Ea H’leo 1 đã xây dựng hoàn thành.
Theo ông Tuyến, quá trình nghiên cứu dự án đã điều chỉnh diện tích tưới để phù hợp với thực tế cũng như thay đổi thiết kế từ đập đất sang đập bê tông trọng lực. “Trước năm 2009 trở về trước đập thuỷ lợi làm bằng bê tông rất hiếm. Cả ngành nông nghiệp mới có hồ chứa nước Tân Giang (tỉnh Ninh Thuận) là làm bằng bê tông. Đây là dự án thủy lợi đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk cũng như Tây Nguyên xây đập ngăn sông là đập bê tông trọng lực”, ông Tuyến nói.
