Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh. Ảnh: Nguyễn Đình Toán.
Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh là một tên tuổi hàng đầu trong giới làm phim tài liệu Việt Nam. Cuộc đời sáng tạo của Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh đã mang đến cho nền điện ảnh Việt Nam những bộ phim tài liệu nổi tiếng như “1/50 giây cuộc đời”, “Việt Nam - Hồ Chí Minh”, “Vũ nữ Trà Kiệu”, “Truyền kỳ sự thật”, “Hình bóng tổ tiên”…
Chính thức nghỉ hưu từ năm 2005 và đã được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007, nhưng Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh vẫn chứng tỏ bản lĩnh “lão mà chưa an”. Ông rời Hà Nội về quê nhà Hải Phòng thong dong tuổi già, nhưng vẫn miệt mài viết. Chỉ 2 năm sau tập truyện ký “Đất và người”, ông lại có thêm “Đất và người 2”.
Họa sĩ Lê Thiết Cương là người chăm sóc bản in “Đất và người” cho Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh. Và hôm nay, 10/3 tại Hải Phòng, họa sĩ Lê Thiết Cương đã tổ chức buổi giới thiệu “Đất và người 2” thật trân trọng và thật đầm ấm. Họa sĩ Lê Thiết Cương cảm mến tiền bối: “Đào Trọng Khánh dù làm văn, làm báo, làm điện ảnh thì đó cũng chỉ là thân cây, là cành, là ngọn. Gốc của Đào Trọng Khánh là một thi nhân”.
Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh khởi nghiệp bằng thơ, với bút danh Đào Nguyễn. Và đến tận bây giờ, thơ vẫn chưa rời bỏ tâm hồn ông. Thơ Đào Trọng Khánh từ thuở Hải Phòng bom đạn đến những ngày Hải Phòng nhộn nhịp hội nhập toàn cầu, vẫn trầm tư và say đắm: “Trăng lặn về xa ào gió lạnh/ Tay vụt bồng lên như chắp cánh/ Rào rào sóng vỗ nước tung hoa/ Tàu dội lên trong tiếng sóng òa”.
Tập truyện ký ở tuổi 82 của Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh
“Đất và người” là những ký ức và những chiêm nghiệm của một nhân vật tài hoa. Đọc văn Đào Trọng Khánh, hiểu thêm đất và yêu thêm người. Đọc văn Đào Trọng Khánh thấy dạt dào chất thơ, bởi ông là một thi nhân. Và chính Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh cũng thừa nhận: “Thơ không thay thế cho phim tài liệu mà phim tài liệu cũng không thay thế cho thơ. Có vẻ như cũng chỉ là một. Chỉ khác nhau ở hình thức thể hiện. Làm thơ bằng phim hay làm phim như thơ, tôi nghĩ cũng là xúc cảm nghệ thuật trong một con người”.
Nghệ sĩ Nhân dân Đào Trọng Khánh sinh năm 1940 tại Kiến Thụy, Hải Phòng. Đất và người của thành phố cảng đã thấm sâu vào máu thịt ông, cồn cào thương nhớ và gần gũi nâng niu: “Xưa tôi trôi như một cánh buồm/ Giờ tôi đã là bến cũ/ Xưa quăng lưới theo đàn cá lạ/ Nay cá đã phơi rồi lưới rách te tua/ Nào hãy bơi đi đàn cá mòi khô/ Ta sẽ thả các người xuống nước/ Hãy tìm lại cho ta những ngày đã mất/ Nơi đáy sông im lặng đời đời”.
