Nhà văn Nguyễn Khắc Phục (1947-2016).
Nhà văn Nguyễn Khắc Phục sống để viết. Với nhà văn Nguyễn Khắc Phục, mọi niềm vui nỗi buồn, những vật vã trăn trở, những hy vọng thất vọng, những kiến tạo và đổ vỡ suốt gần 70 năm cuộc đời anh- gạn lọc, lật trái lật phải, soi cho kỹ càng, vẫn thấy anh đã dành hết cho những trang viết. Nhà văn Nguyễn Khắc Phục trang trải những gì đã nhìn, đã cảm, đã rứt ruột yêu thương để gắn bó với nhân dân, đất nước mình qua những thăng trầm lịch sử…
Đâu đó, vào năm 1968 hay 1969, tạp chí Văn Nghệ Quân đội quyết định in riêng một số cho sáng tác của những cây bút trẻ nổi lên trong mấy năm đầu cuộc chiến tranh chống Mỹ. Giữa những truyện ngắn, những bài thơ của Đỗ Chu, Lê Lựu, Phạm Tiến Duật, Lê Văn Sửu, Lưu Quang Vũ, Nguyễn Trí Huân…xuất hiện truyện ngắn “Ngã ba vô tình” của một tên tuổi rất lạ lẫm: Nguyễn Khắc Phục!
Tên truyện khá độc đáo, tứ truyện hay, văn chương mượt mà, giàu hình ảnh mộng mơ lãng đãng như văn của Đỗ Chu, nhưng hoàn toàn không chịu ảnh hưởng của Đỗ Chu. Vài số sau, tên tuổi Nguyễn Khắc Phục cho xuất hiện thêm một truyễn ngắn nữa, không thua kém phần xuất sắc: “Hoa cúc biển”.
Lập tức có nhiều đồn đoán: Nguyễn Khắc Phục chính là con trai của Tản Đà- Nguyễn Khắc Hiếu? Tìm hiểu kỹ một chút, hóa ra tác giả của hai truyện ngắn này là một chàng thủy thủ, 22 tuổi, quê Nam Trực, Nam Hà, đang sống ở thành phố Cảng, chuyên xuôi ngược với những chuyến xà lan chở gạo, muối, thực phẩm từ Hải Phòng, vượt qua sự khống chế của máy bay, chiếm hạm Mỹ suốt dọc giải biển miền Trung để tiếp viện cho bà con cô bác ở vùng đất lửa phía nam Khu IV cũ. Lý thú hơn, chàng thủy thủ này từ lâu kết thân với nhóm văn thơ Hải Phòng gồm những tên tuổi đã được người yêu văn chương dành thiện cảm như Thi Hoàng, Đào Trọng Khánh, Hoàng Hưng, Thanh Tùng…
Báo in, báo mạng đã nói, đã viết, tính tới hôm nay, thuộc tài sản của nhà văn Nguyễn Khắc Phục có tới 12 đầu tiểu thuyết (Học phí trả bằng máu, Cuối xuân, Khát vọng, Thăng Long, Hỗn độn…) 12 kịch bản phim truyện điện ảnh và truyền hình (Thành phố trước lúc rạng đông, Hoa cúc biển, Điệp khúc hy vọng, Chiến trường chia nửa vầng trăng, Bình minh châu thổ, Những nẻo đường phù sa, Dự cảm, Những đưa con thành phố…) 70 kịch bản (Bất hòa với số phận, Giũ áo mù sa, Trò đời, Vườn Quỳnh, Kết bạn với Thiên thần, Thi sỹ hủi, Khúc đoạn trường…) dàn dựng trên sân khấu của hầu hết các Nhà hát có tên tuổi vào thời đó như Nhà hát Tuổi trẻ, Nhà hát kịch Việt nam, Nhà hát kịch Hải Phòng, Đoàn kịch Nam Hà…Những năm gần đây viết thêm vài chục kịch bản cho các lễ hội tầm trung ương hay địa phương.
Đã đủ, hay còn thiếu đây? Thiếu! Bởi anh còn hàng trăm truyện ngắn (kiểu như “Ngã ba vô tình”, “Hoa cúc biển”) đã xuất hiện trên tuần báo, tạp chí nhưng chưa được gom thành sách; cùng hàng trăm bài thơ; một số trường ca chưa in thành tập.
Nguyễn Khắc Phục cũng còn cả gần trăm bức tranh bột màu, sơn dầu; trong số đó mới có một số bức ra mắt công chúng bằng cuộc triển lãm chung với nhà thơ- họa sỹ Trần Nhương.
Viết với một tốc độ riết ráo, một hiệu xuất cao, một số lượng “khủng” như vậy ít nhà văn nào sánh kịp và…thật đáng ghi vào sách kỷ lục Guinness!
Nguyễn Khắc Phục say mê cờ tướng... Bạn bè kể lại, lần lên bàn mổ mật tại Bệnh viện Phủ Doãn, anh không cần tới chữ ký cam đoan của người thân, thay vào đó anh khăng khăng yêu cầu mang một chiếc tivi kê cạnh bàn mổ để anh theo dõi tiếp giải bóng đá Euro 1996. Anh đông bầu bạn, lắm chiến hữu. Anh nổi tiếng về thú lãng tử, thói xê dịch…. Vậy anh viết vào lúc nào, âu cũng là một điều bí ẩn!
Nguyễn Khắc Phục trở thành Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam vào năm 1976, khi lực lượng nhà văn Miền Bắc và lực lượng nhà văn Giải Phóng tập hợp về một mối, ở tuổi 29. Những năm tháng đó được kết nạp vào Hội nhà văn Việt Nam là chuyện “cá vượt vũ môn”. Thì anh được coi là một hội viên còn rất trẻ.
Như một sự trái ngược với bản tính quảng giao, Nguyễn Khắc Phục xa lánh tất cả cảnh bon chen, các cuộc hội hè, các lần bầu bán.. Anh cũng dị ứng với các cơ hội đăng dàn, diễn thuyết.. Điều này có người khen, kẻ chê. Ai thân thiết với anh sẽ hiểu, qua rất nhiều ca đại, tiểu phẫu (gan, mật, đại tràng..) anh biết mình “phận mỏng cánh chuồn” nên né tránh mọi bận bịu, mọi rắc rối…Để dành thời gian chỉ cho hai việc độc nhất: Viết… Và thỉnh thoảng đàn đúm ông- tôi, tao- mày cùng bạn hữu. Phải chăng, cũng chính ở điểm này, chúng ta hiểu được một trong những duyên do vì sao gia tài sáng tác của anh đạt tới con số “khủng” đến vậy!
Năm 1971, như nhiều người viết trẻ khác, Nguyễn Khắc Phục rời miền Bắc khoác ba lô lính, vượt Trường Sơn vào chiến trường Khu 5. Để trở thành người làm công tác văn học bên những cây bút đàn anh như Nguyên Ngọc, Phan Tứ , Thu Bồn… và những cây bút cùng trang lứa như Chu Cẩm Phong, Nguyễn Thị Hồng, Nguyễn Trọng Định, Nguyễn Trí Huân, Thanh Quế, Ngân Vịnh, Dương Thị Xuân Quý,Thái Bá Lợi..
Đồng nghiệp văn chương của anh còn sống đến hôm nay thường kể cho tôi nghe nhiều kỷ niệm về Nguyễn Khắc Phục.
Rằng khi xuống đồng bằng “móc” gạo đưa lên chiến khu, Nguyễn Khắc Phục thường nêu kỷ lục đeo trên vai những bao gạo tới 35, 40 ký. Rằng khi theo bộ đội bám đường diệt xe địch trên đèo Măng Giang, anh được tặng “danh hiệu dũng sỹ”. Rằng Nguyễn Khắc Phục đã chết hụt pháo x lần, bom B.52 y lần. Rằng anh đã đôi ba bận lọt vào giữa trận càn của quân Mỹ, quân Nam Hàn, phải rúc hầm, chịu đói chịu khát, chịu tình cảnh thiếu không khí để thở suốt cả tuần…
Đi nhiều, bám sát diễn tiến xã hội, hết sức tinh nhậy với mọi biến đổi, mọi biểu hiện của đời sống và nhanh chóng cô đúc, chắt lọc, nhào nặn qua trí tưởng tượng để thành những trang viết. Về phương diện này nhà văn Nguyễn Khắc Phục hành xử không thua kém bất cứ nhà báo năng nổ, xông xáo nào…
Sau ngày 30 tháng Tư-1975, bước ra khỏi cuộc chiến anh có ngay vở kịch “Vườn thày Năm” và trường ca “Ăn cốm giữa sân”, kịch bản phim “Thành phố trước bình minh”. Lang thang, phiêu bạt ở các đô thị, các làng xóm miền Nam vừa giải phóng hàng năm trời; gặp gỡ, tiếp xúc với đủ các giai tầng; ngốn đọc cả một núi sách triết học, sách phật học, sách tử vi phong thủy, sách của các nhà văn phía Nam và sách dịch mà các tủ sách ở miền Bắc còn thiếu vắng… Để trong lúc nhiều nhà văn cùng trang lứa hoặc vẫn theo lối mòn khai thác đề tài trận mạc, hoặc lúng túng quay lại với kỷ niệm tuổi thơ, với những hủ tục ở nông thôn miền Bắc một thời, Nguyễn Khắc Phục tung ra bộ 3 tiểu thuyết khá dày dặn “Học phí trả bằng máu”, “Thành phố nơi đầu sóng”, “Bay qua cõi chết”.
Nhiều người nhầm lẫn cho rằng bộ tiểu thuyết này phản ánh phong trào đấu tranh của sinh viên học sinh Huế- Đà Nẵng trong những năm 1960-1970. Theo chúng tôi, tầm ôm trùm của tác phẩm này rộng hơn nhiều. Bằng trải nghiệm riêng của những năm chiến tranh sống, chiến đấu trên chiến trường Quảng Đà; bằng vào những quan sát, thu thập, tìm hiểu cuộc sống ở các đô thị miền Nam; bằng cả vào những hiểu biết dồn tụ được qua rất nhiều ngày ngồi đọc cả núi sách, báo và các tài liệu đã công khai hoặc còn giữ trong kho “Mật” tại các thư viện ở Sài Gòn, Nha Trang, Đà Nẵng, Huế… với vài ngàn trang tiểu thuyết, Nguyễn Khắc Phục đã phác dựng nên bức tranh hoành tráng về lịch sử mấy chục năm một trong những vùng đất “nóng nhất” của đất nước này: vùng đất Quảng Nam- Đà Nẵng- Trị Thiên-Huế.
Có thể khẳng định rằng, sau sự đứt đoạn dòng tiểu thuyết sử thi mà khởi đầu là “Những người thợ mỏ” của Võ Huy Tâm, “Sóng gầm” của Nguyên Hồng”, “Vỡ bờ” của Nguyễn Đình Thi vì chiến tranh và nhiều lý do khác, bộ ba tiểu thuyết “Học phí trả bằng máu”, “Thành phố đứng trước biển”, “Bay qua cõi chết” là sự khơi sới lại dòng sử thi văn chương đó. Đáng tiếc rằng, sau Nguyễn Khắc Phục, không thấy nhà văn nào khác cầm cây gậy anh trao, tiếp nối cuộc maraton cần thiết ấy.
Tác phẩm cuối cùng của Nguyễn Khắc Phục.
Bước vào ba thập kỷ 1990- 2000- 2010, trước sự chuyển đổi của tình hình xã hội, kinh tế nhà văn càng phải nhanh chóng, tinh nhậy và nhất là phải mềm mại, uyển chuyển hơn để nắm bắt những nhu cầu, những thị hiếu mới của người đọc, người xem. Vẫn dành sức lực và tâm huyết cho văn xuôi, nhưng Nguyễn Khắc Phục mau mắn “đón lõng” cái xu thế thưởng thức Nghe- Nhìn đang càng ngày càng trở nên thống lĩnh thị trường hưởng thụ nghệ thuật. Viết kịch sân khấu, viết kịch bản cho phim điện ảnh và rất thuần tay đi tiên phong trong việc viết kịch bản cung cấp cho các hãng phim nhà nước, tư nhân đang ào ạt bỏ vốn làm ra loại phim truyện truyền hình nhiều tập. Viết nhanh, viết khỏe, không chỉ bảo đảm đúng thời hạn ngày tháng của những hợp đồng đã ký, mà còn làm mãn nguyện “ đơn đặt hàng” của các “ông chủ” mới.
Ở giai đoạn đầu của thời kỳ chuyển đổi giữa những năm 1980 đầu những năm 1990, nếu thiên hạ đã vòng khuyên đỏ cho một tên tuổi Lưu Quang Vũ trong lĩnh vực kịch. Thì nhất định sẽ đến lúc có những vòng khuyên đỏ khác dành cho Nguyễn Khắc Phục. Không chỉ ở lĩnh vực kịch mà còn ở lĩnh vực phim tài liệu, phim truyện điện ảnh về đề tài chiến tranh chống Mỹ cứu nước; phim truyện truyền hình nhiều tập- một dạng biên niên kể về những con người, những vùng đất của các dòng sông Cửu Long, sông Đồng Nai, sông Hồng...
Những chuyến đi không biết mệt. Những giờ phút lao động cật lực, thâu đêm suốt sáng bên chiếc máy chữ, bên computer. Và những ẩn ức tự trong lòng: một cuộc đời sao quá ngắn, chả lẽ những gì muốn viết mãi mãi là món nợ…
Nguyễn Khắc Phục nói rất nhiều, nói như đã im lặng từ lâu, nói cho bõ, cho hả- xin bạn đừng bực mình! Lúc ấy anh đang “viết nháp” bằng… miệng. Còn nếu bỗng nhiên Nguyễn Khắc Phục im lặng, bạn hãy coi chừng- chiếc rada của anh đang căng ra, để hút lấy làm vốn riêng cho mình “những hạt mẩy vàng” quý hiếm mà trong lúc trò chuyện bạn vô tình làm rơi vãi...
