Những thời kỳ dịch sởi kinh hoàng trong lịch sử nhân loại

Sởi là một trong những căn bệnh cổ xưa nhất mà con người từng mắc phải. Theo nhiều tài liệu, sởi hiện diện trong quần thể người từ cách đây 5.000 năm. Những mô tả đầu tiên về căn bệnh này thuộc về một thầy thuốc Ba Tư tên Muhammad ibn Zakariya al-Razi (còn gọi là Rhazes) (860-932). Tuy nhiên, khi đó Rhazes lại cho rằng, sởi chỉ là một biến thể của bệnh đậu mùa mà thôi.

Chân dung thầy thuốc Rhazes...

Điểm khác biệt của sởi so với các bệnh như dịch hạch, sốt chấy rận… là việc nó không có ổ bệnh tự nhiên. Điều này có nghĩa, sởi chỉ gây bệnh trên người chứ không lây nhiễm trên động vật.

Sởi có tên tiếng Anh là “measles” vốn có gốc từ “masern” trong ngôn ngữ Đức, nghĩa là “đốm”.

Trước thời của Rhazes, người ta coi những ban đỏ khi lên sởi vốn là do... máu kinh nguyệt của người mẹ nhiễm vào đứa trẻ khi còn trong bụng mẹ. Vì thế, sởi lại được coi là cách duy nhất để gột rửa tự nhiên thứ máu độc hại ấy. Đó cũng là lý do mà suốt một thời gian dài ở phương Tây, người ta cố ý cho các em bé sơ sinh mắc sởi.

Trong suốt hơn 600 năm sau thời của Rhazes, gần như những ghi chép về sởi không có nhiều. Chỉ tới nửa sau của thế kỉ XVII, khi dịch sởi xuất hiện ở Boston năm 1657, người ta mới lại chú ý tới nó.

 

 

Đúng 100 năm sau, bằng việc thí nghiệm lấy máu của một đứa trẻ mắc sởi truyền sang người khác, bác sĩ người Scotland - Francis Home đã chứng minh được rằng, có sự tồn tại một tác nhân trong máu gây nênbệnh sởi ở người.

 

 

Tới năm 1846, bác sĩ Peter Ludvig Panum (người Đan Mạch) khi được chính phủ phái tới quần đảo Faroe nghiên cứu căn bệnh này đã đưa ra 4 dấu hiệu đặc trưng của người bệnh mắc sởi.

4 dấu hiệu của bệnh sởi là: ban đỏ nổi sau 12-14 ngày tiếp xúc với mầm bệnh; bệnh lây qua ho, hắt hơi; khả năng lây bệnh cao nhất là 3-4 ngày trước khi nổi ban; và người đã từng mắc sởi sẽ miễn dịch với bệnh này suốt đời.

 

Vào thời bấy giờ, phần lớn trong số đó qua đời vì những biến chứng đáng sợ của sởi như viêm phổi, nhiễm trùng tai, tiêu chảy hay viêm loét giác mạc.

Theo thống kê hiện nay, có khoảng 30% trẻ mắc bệnh sởi gặp một hay nhiều biến chứng.

 

Năm 1878, những bộ lạc người Mỹ bản địa cũng trở thành nạn nhân của dịch sởi, điển hình là tộc người Yuma sống dọc bên bờ sông Gila phía Nam Arizona. Không lâu sau đó, chỉ riêng năm 1916, dịch sởi bùng phát mạnh trên toàn nước Mỹ và giết chết 12.000 người trong đó có tới 75% là trẻ em dưới 5 tuổi.

 

Hơn 35 năm sau đó, dịch sởi đã tấn công tới tận đảo Greenland, Đan Mạch. Dịch bệnh khủng khiếp tới nỗi 99,9% người dân ở đây lên sởi. Trong số 4.262 cư dân, chỉ có duy nhất 5 người trên đảo thoát khỏi căn bệnh này.

 

 

Tuy nhiên, cũng chính trong đại dịch này, người ta đã phát minh ra một phương pháp chữa trị sởi tương đối hiệu quả. Đó là tiêm gamma globulin (một loại protein giàu kháng thể) vào người bệnh, giúp làm giảm khả năng tử vong vì sởi.

Năm 1954, hai nhà khoa học là Franklin Enders và Thomas Peebles đã phân lập được virus sởi từ cậu bé 13 tuổi - David Edmonston. Từ đó tới nay, có khoảng 21 chủng virus sởi đã được phát hiện trên toàn cầu, phổ biến nhất là virus thuộc chi Morbillivirus. Trong điều kiện nhiệt độ phòng, virus sởi sống được tới 34 giờ đồng hồ.

Hình ảnh 3D của virus sởi...

 

...và vòng đời của chúng trong cơ thể người.

Ngày 15/10/1958, Sam Katz - một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm từng làm việc cùng Thomas Peebles đã cho thử nghiệm phiên bản vaccine sởi đầu tiên, vốn dựa trên mẫu virus được phân lập 4 năm về trước.

Đối tượng được tiêm vaccine thử nghiệm là 11 trẻ em khuyết tật ở Boston. Tuy nhiên, thử nghiệm không hoàn toàn thành công khi 9 em sau khi tiêm vẫn có các dấu hiệu và triệu chứng của sởi nhẹ. Điều này chứng tỏ virus dùng trong kháng sinh đã yếu hơn rất nhiều.

 

Loại vaccine đầu tiên được sử dụng vẫn khiến các bệnh nhân có triệu chứng bị sởi nhẹ.

Năm 1963, vaccine sởi đầu tiên chính thức được cấp phép sử dụng tại Mỹ có tên là Edmonston B. Tuy nhiên, vaccine này gây ra khá nhiều phản ứng phụ như phát ban, sốt cao nên sau này, nhiều loại vaccine mới đã được cải tiến ra đời như Schwarz và Attenuvax…

Hiện nay, loại vaccine thông dụng nhất ra đời từ năm 2005 có tên MMRV. Đây là vaccine thích hợp cho nhiều loại bệnh cùng lúc bao gồm sởi - quai bị - rubella -thủy đậu.

 

Bệnh sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi gây nên, lưu hành phổ biến ở trẻ em, bệnh lây từ người sang người chủ yếu qua đường hô hấp.

Bệnh xuất hiện quanh năm nhưng thường xảy ra vào mùa đông - xuân, đến nay sởi vẫn là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm gây dịch và là một trong những nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ dưới 5 tuổi.

Ban sởi có màu đỏ, dạng sần nổi trên bề mặt da. Ban thường xuất hiện ở sau tai, sau đó lan ra mặt, ngực, bụng và toàn thân. Ban sẽ tự biến mất theo đúng thứ tự đã mọc và để lại vết thâm tại vùng đã mọc.

Khi phát hiện người bị sởi, cần cách ly và chăm sóc bệnh nhân cẩn thận, uống nhiều nước và ăn các thực phẩm có chứa vitamin A.

Nên đưa người bệnh tới cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời. Cách phòng sởi tốt nhất là tiêm đầy đủ vaccine phòng sởi theo quy định của chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia.