Quản lý nguồn nước bền vững trở thành yêu cầu cấp bách

Ngày Nước thế giới không chỉ là dịp nâng cao nhận thức, mà còn là lời kêu gọi mạnh mẽ về các chính sách và hành động cụ thể nhằm bảo vệ nguồn nước.

Tại Việt Nam, dù sở hữu hệ thống sông ngòi phong phú, nhưng tình trạng khai thác nước quá mức và ô nhiễm ngày càng gia tăng, đặt ra những thách thức nghiêm trọng. Đặc biệt, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nhu cầu sử dụng nước ngày càng lớn, quản lý tài nguyên nước bền vững không còn là một lựa chọn, mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết.

Nhân dịp Ngày Nước thế giới (22/3), phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với TS.Nguyễn Minh Khuyến, Phó Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường để làm rõ hơn về vấn đề này.

Thưa ông, Ngày Nước thế giới (22/3) năm 2025 được Liên hợp quốc phát động ̣với chủ đề “Glacier preservation - Bảo tồn các dòng sông băng”. Căn cứ chủ đề tuyên truyền của thế giới và tình hình hiện nay, năm nay lĩnh vực tài nguyên nước Việt Nam sẽ tập trung vào nội dung gì?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Ngày Nước thế giới 22/3/2025 được Liên hợp quốc (UN) phát động ̣với chủ đề "Glacier preservation" - "Bảo tồn các dòng sông băng" nhằm nâng cao nhận thức toàn cầu về vai trò quan trọng của sông băng, tuyết và băng trong hệ thống khí hậu và chu trình thủy văn của Trái đất. Ngày Nước thế giới năm nay cũng khuyến khích trao đổi kiến thức và các hoạt động thực hành tốt nhất liên quan đến các chiến lược bảo tồn và thích ứng với sông băng. 

Tại Việt Nam, tài nguyên nước phụ thuộc nhiều vào các nguồn nước quốc tế và đang đứng trước thách thức về an ninh nguồn nước. Vì vậy, chủ đề tuyên truyền Ngày Nước thế giới năm nay đã được cụ thể hóa thành “Bảo tồn và phục hồi các dòng sông”, hướng tới thích ứng với tình trạng nguồn nước suy thoái, cạn kiệt và ô nhiễm. Điều này không chỉ góp phần bảo vệ tài nguyên nước mà còn giúp Việt Nam hợp tác với các quốc gia trong khu vực để quản lý nguồn nước một cách cân bằng, thống nhất, đảm bảo an ninh nguồn nước và phát triển bền vững. 

Để hưởng ứng Ngày Nước thế giới năm 2025, Cục Quản lý tài nguyên nước đã phối hợp với các cơ quan liên quan tham mưu Bộ Nông nghiệp và Môi trường tuyên truyền, phổ biến về vai trò tầm quan trọng của nguồn nước trong phát triển kinh tế cũng như các thông điệp về sử dụng tài nguyên nước hợp lý để phát triển bền vững; an ninh nguồn nước là nền tảng của hòa bình và thịnh vượng cho mọi quốc gia; các sông băng và tảng băng lưu trữ khoảng 70% lượng nước ngọt cần thiết cho con người.

Đặc biệt, trong nhiều năm qua, Cục Quản lý tài nguyên nước đã và đang tham mưu cho Bộ trình cấp có thẩm quyền ban hành nhiều chính sách liên quan đến an ninh nguồn nước được quy định tại Luật Tài nguyên nước 2023, trong đó có chính sách về bảo an ninh nguồn nước và tổ chức triển khai nhiều hoạt động cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nước, hướng tới sử dụng bền vững tài nguyên nước.

Hay nguyên tắc quản lý tổng hợp tài nguyên nước theo lưu vực sông, thống nhất giữa số lượng và chất lượng, giữa nước mặt và nước dưới đất, giữa thượng lưu và hạ lưu là những nguyên tắc cơ bản và tối ưu mà Việt Nam và các nước trên thế giới vẫn đang áp dụng trong quản lý tài nguyên nước. 

Hợp tác quốc tế – chìa khóa bảo vệ nguồn nước xuyên biên giới

Rõ ràng, Ngày Nước thế giới 2025 không chỉ là dịp để kêu gọi bảo vệ tài nguyên nước, mà còn là cơ hội để thể hiện sự đoàn kết quốc tế. Vậy Cục Quản lý tài nguyên nước đã tham gia những hoạt động hợp tác quốc tế nào để góp phần bảo vệ các dòng sông?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tài nguyên nước luôn là vấn đề hết sức quan trọng, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, gia tăng nhu cầu sử dụng nước và ô nhiễm nguồn nước ngày càng diễn ra phức tạp như hiện nay và Việt Nam có khoảng 60% lượng nước được sản sinh từ ngoài biên giới.

Trong thời gian qua, Việt Nam đã và đang làm tương đối tốt trong việc hợp tác với các nước trong  khu vực sông Mekong. Đặc biệt là Hiệp định Mekong năm 1995, nhằm giải quyết các vấn đề về tài nguyên nước hạ du sông Mekong. Trong đó, 4 nước (Lào, Việt Nam, Thái Lan, Campuchia) đã hợp tác cùng nhau khai thác, chia sẻ nguồn nước sông Mekong.

Ngoài ra, từ năm 2014, Chủ tịch nước đã ký Quyết định về việc Việt Nam tham gia Công ước về việc sử dụng nguồn nước cho các mục đích phi giao thông thủy. Theo đó, Việt Nam là thành viên thứ 35 tham gia công ước để đảm bảo công ước có hiệu lực. Triển khai công ước này, có rất nhiều nội dung cần phải thực hiện để đảm bảo được sử dụng các nguồn nước cho mục đích phi giao thông thủy giữa các quốc gia có chung nguồn nước, đảm bảo hài hòa được lợi ích công bằng, chia sẻ giữa các nước thượng du và hạ du.

Về hợp tác với các quốc gia khác, chúng tôi cũng thực hiện  rà soát, nghiên cứu, xem xét đề xuất các cấp cao hơn trong việc tham gia  Công ước  về bảo vệ và sử dụng các nguồn nước xuyên biên giới (Công ước Helsinki 1992) và các hồ quốc tế của Ủy ban Kinh tế Châu Âu của Liên Hợp quốc (UNECE Water Convention) để có những tiếng nói chung, thúc đẩy việc quản lý chung và bảo tồn các hệ sinh thái của nguồn nước ngọt xuyên biên giới. Trong đó, Công ước cũng yêu cầu các bên ngăn chặn, kiểm soát hoặc giảm thiểu tác động xuyên biên giới, sử dụng nguồn nước xuyên biên giới theo cách hợp lý và công bằng, đảm bảo quản lý bền vững các nguồn nước này.

Đặc biệt, Cục Quản lý tài nguyên nước đã có nhiều cố gắng, nỗ lực hoàn thành tốt các nhiệm vụ hợp tác quốc tế và hội nhập quốc tế, bám sát chức năng, nhiệm vụ được giao và theo tinh thần của Nghị quyết số 22-NQ/TW ngày 10/4/2013 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế và Chỉ thị số 25/CT-BTT ngày 08/8/2018 của Ban Bí thư về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương; đã tích cực hợp tác với các đối tác phát triển triển khai các kế hoạch, chương trình, hoạt động hợp tác quốc tế phù hợp với nhu cầu thực tế.

Nổi bật, với vai trò là Trưởng nhóm tài nguyên nước của ASEAN tại Việt Nam, đã tích cực tham gia vào các hoạt động hợp tác ASEAN về tài nguyên nước như tham gia hội nghị, hội thảo và đóng góp ý kiến chuyên môn cho các hoạt động trong nhóm.

Cùng với đó, Cục đã phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai có hiệu quả, tích cực các nội dung hợp tác, trao đổi kinh nghiệm với các đối tác phát triển quốc tế, tích cực tìm kiếm, mở rộng xây dựng quan hệ với các đối tác mới có tiềm năng, kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý tài nguyên nước, đồng thời có lợi ích trong việc hỗ trợ phát triển, quản lý sử dụng và khai thác bền vững tài nguyên nước, chia sẻ kinh nghiệm, kỹ thuật hướng tới quản lý hiệu quả tài nguyên nước, đặc biệt là quản trị tài nguyên nước trên nền tảng công nghệ số.

Quy hoạch tài nguyên nước để phát triển bền vững

Về vấn đề quy hoạch. Hiện nay, giải pháp triển khai quy hoạch tài nguyên nước trên các lưu vực sông lớn đã được Thủ tướng chính phủ ban hành. Tại Hội nghị giao ban công tác tháng 2 vừa qua, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cũng đã có ý kiến với Cục Quản lý tài nguyên nước về việc sớm hoàn thiện trình phê duyệt các quy hoạch lưu vực sông, kịch bản nguồn nước. Xin ông cho biết, vấn đề này đang được triển khai ra sao và việc này có ý nghĩa như thế nào để quản lý tài nguyên nước bền vững, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, thưa ông?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Triển khai Luật Tài nguyên nước 2023, Cục quản lý tài nguyên nước đã tham mưu Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức thực hiện nhiều hoạt động trong đó có công bố Kịch bản nguồn nước, trình Chính phủ phê duyệt 10 quy hoạch về tài nguyên nước gồm: 1 Quy hoạch tài nguyên nước quốc gia; 8 Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh và 1 Quy hoạch tổng thể điều tra cơ bản tài nguyên nước. Dự kiến năm 2025, 5 Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh còn lại sẽ trình Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Đặc biệt, trong năm 2024, các đơn vị đã quyết tâm hoàn thành việc xây dựng, trình Bộ công bố 8 kịch bản nguồn nước (lần đầu) để chủ động trong việc điều hoà, sử dụng nước trên các lưu vực sông, gồm: Hồng - Thái Bình, Cửu Long, Bằng Giang Kỳ Cùng, Mã, Hương, Sê San, Serepok, Đồng Nai. Các kịch bản được công bố sẽ phục vụ công tác điều hòa, phân phối tài nguyên nước trên lưu vực sông, góp phần bảo đảm an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, an ninh năng lượng và các nhu cầu thiết yếu khác của người dân. Đồng thời, làm căn cứ để các bộ, ngành và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trên lưu vực sông, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, chỉ đạo việc lập kế hoạch khai thác, sử dụng tài nguyên nước phù hợp với kịch bản nguồn nước.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nhu cầu sử dụng nước ngày càng gia tăng, quản lý tài nguyên nước bền vững không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp bách. Đặc biệt, việc triển khai quy hoạch tài nguyên nước các lưu vực sông đang đặt ra những đòi hỏi mới về công cụ quản lý, phương pháp tiếp cận và nguồn lực thực hiện. Sự kết hợp giữa chính sách đúng đắn, công nghệ hiện đại và sự đồng thuận của cộng đồng sẽ là nền tảng vững chắc để Việt Nam bảo vệ và khai thác tài nguyên nước hiệu quả, bền vững, vì một tương lai thịnh vượng và an toàn.

Để giải quyết bài toán này, chuyển đổi số được xem là chìa khóa quan trọng. Đây không chỉ là công cụ hỗ trợ quản lý hiệu quả mà còn là nền tảng cho việc ra quyết định nhanh chóng, chính xác và tiết kiệm chi phí nhân lực.

Hiện nay, Cục Quản lý tài nguyên nước đang nghiên cứu thí điểm việc quản trị tài nguyên nước trên nền tảng công nghệ số thông qua việc thí điểm xã hội hóa, khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư xây dựng, vận hành hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu tài nguyên nước quốc gia và hệ thống hỗ trợ ra quyết định trên các lưu vực sông để cơ quan quản lý nhà nước sử dụng, thuê dịch vụ nhằm điều hòa, phân phối tài nguyên nước cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội trên các lưu vực sông và giảm thiểu chi phí, nhân lực của nhà nước.

Cùng với đó, Cục cũng sẽ tiếp tục tăng cường giám sát, chỉ đạo việc vận hành các hồ chứa lớn tuân thủ nghiêm ngặt quy trình vận hành liên hồ chứa trên 11 lưu vực sông quan trọng đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành. Đồng thời, khẩn trương nghiên cứu xây dựng hoàn thiện các quy trình vận hành liên hồ chứa theo thời gian thực bảo đảm an toàn công trình hạ du, tối ưu hóa việc sử dụng hiệu quả nguồn nước cho các mục đích sử dụng.

Quản lý tài nguyên nước bền vững theo quy hoạch lưu vực sông không chỉ là một giải pháp kỹ thuật mà còn là chiến lược dài hạn, đảm bảo an ninh nước quốc gia, bảo vệ hệ sinh thái và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Với sự quyết tâm từ Chính phủ, sự đồng lòng của người dân và ứng dụng mạnh mẽ các giải pháp công nghệ, trong tương lai, tài nguyên nước Việt Nam chắc chắn sẽ được quản lý một cách hiệu quả và bền vững.

Xin cảm ơn ông!