Ở Tây Ban Nha, khoảng 1/5 diện tích đất hiện có nguy cơ bị sa mạc hóa cao. Ảnh: Getty.
Những đợt nắng nóng kỷ lục trong mùa hè và những trận hỏa hoạn khốc liệt ở Nam Âu và miền Tây nước Mỹ là những lời nhắc nhở rõ ràng cho thấy cuộc khủng hoảng khí hậu đã đến. Nhưng khi thế giới ấm lên, cũng có một cuộc khủng hoảng yên tĩnh hơn, ít được biết đến hơn đang diễn ra dưới chân chúng ta.
Sa mạc hóa, chủ yếu được coi là mối đe dọa đối với các quốc gia đang phát triển, cũng đang đe dọa châu Âu và Bắc Mỹ, vì hạn hán ngày càng tồi tệ làm cho đất đã bị thoái hóa do các hoạt động canh tác và chăn thả thông thường.
Ví dụ ở Tây Ban Nha, khoảng 1/5 diện tích đất hiện có nguy cơ bị sa mạc hóa cao, cũng như phần lớn đất nông nghiệp trên khắp các nước Ý, Hy Lạp và tây Bắc Mỹ .
Sa mạc hóa là một quá trình biến các trang trại phì nhiêu thành đất cằn cỗi thông qua tác động của hoạt động của con người và khí hậu khắc nghiệt. Thoái hóa đất là sự suy giảm khả năng hỗ trợ cây trồng và vật nuôi của đất, do xói mòn lớp đất màu mỡ hoặc mất chất hữu cơ giữ nước, giàu dinh dưỡng và sự sống mà đất hỗ trợ. Các đồng cỏ bán khô hạn như Sahel và đồng bằng phía tây Bắc Mỹ dễ bị thiệt hại nhất vì mất thảm thực vật bản địa chịu hạn có thể gây thoái hóa đất nhanh chóng và mất năng suất nông nghiệp.
Tuy nhiên, khí hậu thay đổi không phải là nguyên nhân duy nhất đằng sau quá trình sa mạc hóa. Cách con người tác động lên đất qua trồng trọt và chăn nuôi ảnh hưởng rất lớn. Các loại đất khỏe mạnh, tràn đầy sức sống có khả năng giữ ẩm tốt hơn suy giảm trên diện tích đất canh tác nông nghiệp.
Sa mạc hóa ngày càng gia tăng. Một báo cáo năm 2018 của các kiểm toán viên EU cho thấy chỉ riêng ở châu Âu một khu vực có diện tích gấp đôi Bồ Đào Nha đã rơi vào nguy cơ sa mạc hóa cao trong thập kỷ trước.
Trong những thập kỷ gần đây, 13 quốc gia EU tuyên bố bị ảnh hưởng do khu vực Địa Trung Hải mở rộng đáng kể của các vùng đất khô hạn - những khu vực có lượng mưa thấp. Suy thoái đất ước tính gây thiệt hại cho EU hàng chục tỷ euro mỗi năm, tuy nhiên, cách nông dân xử lý đất về cơ bản vẫn chưa được kiểm soát làm suy thoái đất ở cả hai bờ Đại Tây Dương.
Nguy cơ sa mạc hóa và suy thoái đất sẽ gia tăng khi cuộc khủng hoảng khí hậu tiến triển. Một báo cáo năm 2018 cho thấy suy thoái đất đã ảnh hưởng đến cuộc sống của ít nhất 3,2 tỷ người - hơn một phần ba nhân loại.
Từ năm 1982 đến năm 2015, các phương thức sử dụng đất không bền vững đã làm 6% diện tích đất khô hạn trên thế giới bị sa mạc hóa. Trên toàn cầu, diện tích đất khô hạn được dự báo sẽ tăng tới 23% trong thế kỷ này.
Nhiệt độ tăng đã được dự đoán sẽ làm giảm năng suất của các loại cây trồng chủ lực như lúa mì, gạo, ngô và đậu nành, cứ tăng 1 độ C giảm năng suất từ 3-7%. Ví dụ ở bang Washington, sản lượng lúa mì năm nay giảm khoảng một nửa do hạn hán tàn khốc. Madagascar hiện đang phải đối mặt với nạn đói do biến đổi khí hậu gây ra.
Nhưng không chỉ hạn hán mới dẫn đến vấn đề. Các hoạt động canh tác làm thoái hóa đất làm giảm khả năng phục hồi của cây trồng vì điều kiện xấu đi ảnh hưởng đến thu hoạch. Đặc biệt, các vùng đất khô hạn rất nhạy cảm với sự thoái hóa do làm đất và chăn thả quá mức. Nếu tình hình tiếp tục, sự suy thoái đất sẽ làm tăng thêm mối đe dọa đối với sản xuất nông nghiệp ở các khu vực cung cấp lương thực cho con người.
Nhìn lại lịch sử, rõ ràng sa mạc hóa và suy thoái đất không phải là vấn đề mới. Kể từ khi xuất hiện nông nghiệp, loài người đã làm suy thoái tới 1/3 diện tích đất canh tác tiềm năng trên thế giới. Mô hình này phản ánh cả một lịch sử lâu dài về xói mòn do làm đất và việc áp dụng các phương thức canh tác hiện đại gần đây làm cạn kiệt chất hữu cơ trong đất và phá vỡ hệ sinh thái đất. Thật không may, chúng ta đang lặp lại vấn đề trên quy mô toàn cầu.
Các phương thức canh tác và chăn nuôi thông thường hiện nay làm suy thoái đất khiến nông dân trên khắp thế giới ngày càng phụ thuộc vào lượng lớn phân bón hóa học và thuốc trừ sâu. Suy giảm sức khỏe của đất do cạn kiệt chất hữu cơ trong đất và sự sống của đất ngày càng được công nhận là một vấn đề nghiêm trọng.
Theo một báo cáo của Liên hợp quốc năm 2015, chúng ta đang tiếp tục làm suy thoái một phần ba diện tích đất canh tác toàn cầu trong suốt thế kỷ nay. Chúng ta đang khiến đất đai trở nên suy thoái hơn và mùa màng của chúng ta dễ bị tổn thương hơn đồng thời biến đổi khí hậu đang tạo ra áp lực môi trường chưa từng có.
Để chống lại và đảo ngược mối đe dọa ngày càng tăng của sa mạc hóa và suy thoái đất, chúng ta cần phải giảm lượng khí thải carbon và thay đổi cách chúng ta canh tác. Trong quá khứ, rất rất nhiều cộng đồng đã tự làm suy thoái đất đai của họ. Để tránh vết xe đổ, chúng ta cần phải định hướng lại nền nông nghiệp xung quanh các hoạt động canh tác và chăn thả nhằm tái tạo sức khỏe của đất.
