Thủy sản Việt Nam: NK nguyên liệu để thành cường quốc... XK?

Thiếu và mất cân đối

Theo ông Ngô Phước Hậu, PCT Hiệp hội Chế biến Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP), hiện nay, đang có khá nhiều NM chế biến thuỷ sản ở miền Bắc và miền Trung phải tạm thời đóng cửa vì “đói” nguyên liệu, nhất là trong điểm giáp vụ. Nhiều DN ở 2 khu vực này hiện chỉ có thể trả lương cho CBCNV 3 tháng mỗi năm. Ngay cả khu vực Nam bộ vốn dồi dào nguyên liệu thuỷ sản, cũng đang có không ít NM hoạt động cầm chừng.

Nguyên nhân của tình trạng này, chủ yếu là do số lượng các NM cũng như công suất chế biến thuỷ sản đã tăng mạnh trong thời gian qua, vượt xa khả năng nuôi trồng và khai thác của ta. Chỉ tính riêng công suất cấp đông của các NM chế biến thuỷ sản đông lạnh đã lên tới 1,5-1,7 triệu tấn thành phẩm mỗi năm, tương ứng với khoảng 4,5-5,1 triệu tấn nguyên liệu. Trong khi đó, sản lượng khai thác hải sản chỉ vào khoảng 2,1 triệu tấn/năm, sản lượng tôm nuôi khoảng 350.000 tấn/năm, sản lượng cá tra khoảng trên 1 triệu tấn/năm... Bởi thế, ngành thuỷ sản vẫn đang lãng phí tới 50% công suất thiết kế.

Sự khan hiếm nguyên liệu, không chỉ là vấn đề bức xúc trong năm nay, mà chắc chắn sẽ còn tiếp tục kéo dài trong những năm tới. Do nguồn lợi thuỷ sản ven bờ đã cạn kiệt, chương trình đánh bắt xa bờ vẫn chưa phát huy hiệu qủa (nhất là khi giá nguyên liệu đang có xu hướng tăng cao), sản lượng khai thác thuỷ sản trong những năm tới sẽ khó vượt qua được mức 2,1 triệu tấn.

Sản lượng tôm nuôi cũng khó có thể tăng thêm do nuôi tôm sú gặp nhiều rủi ro dịch bệnh, giá thành sản xuất cao, giá bán giảm, trong khi tôm chân trắng lại khó mở rộng diện tích. Sản lượng cá tra ở ĐBSCL tuy có tiềm năng tăng mạnh, thừa sức đạt tới trên dưới 2 triệu tấn, thậm chí là 3 triệu tấn, nhưng nhu cầu thị trường hiện nay và những năm tới lại chỉ cho phép tăng trưởng khoảng 10-15%/năm.

Nhập để gia tăng xuất?

Chính vì thế, trong mấy buổi hội thảo do VASEP tổ chức gần đây, hầu hết các DN đều cho rằng việc NK nguyên liệu thuỷ sản đã trở nên bức thiết hơn bao giờ hết. Nhập không chỉ đơn thuần để giải cơn “đói” cho các NM mà quan trọng hơn sẽ góp phần đưa Việt Nam lên hàng một cường quốc XK các sản phẩm thuỷ sản. Theo VASEP, nếu đón nhận được các dòng nguyên liệu thuỷ sản từ các nước xứ lạnh ở Bắc Âu, Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Nam Thái Bình Dương, và các nước còn yếu kém trong chế biến thuỷ sản, với tổng giá trị NK vào khoảng 1-2 tỷ USD/năm, Việt Nam có thể gia tăng kim ngạch XK thêm 1,8-3,5 tỷ USD, đưa giá trị XK thuỷ sản lên từ 6-8 tỷ USD/năm để vượt qua Thái Lan, Mỹ, Canada và đứng hàng thứ 2 trên thế giới (sau Trung Quốc).

Cũng theo các chuyên gia thuỷ sản, việc nhập nguyên liệu không gây ảnh hưởng xấu tới nuôi trồng và khai thác trong nước. Bởi lẽ, nguồn nguyên liệu thuỷ hải sản nhập ngoại chủ yếu là những loại thuỷ hải sản trong nước chưa hoặc không đáp ứng được như mực, cá hồi, cá ngừ, cá trích... Với những loại nguyên liệu mà trong nước đã dư thừa như cá tra, tôm sú…vẫn sẽ ưu tiên sử dụng hàng trong nước vì giá rẻ hơn nhiều so hàng nhập. Hơn nữa, việc NK nguyên liệu thuỷ sản khối lượng lớn cũng sẽ là một động lực để thúc đẩy việc nuôi trồng và khai thác thuỷ sản nội địa.

Thực tế cho thấy, Cty CP Thuỷ sản Bình Định nhờ NK nguyên liệu mà đã tăng kim ngạch XK thuỷ sản từ 5 triệu USD (năm 2006) lên 17,8 triệu USD (năm 2007). Nhiều DN khác cũng duy trì được hoạt động và phát triển tốt nhờ có sự giúp sức của nguồn nguyên liệu ngoại như Cty Hải Việt (Vũng Tàu), Cty Hạ Long Simexco (Hải Phòng, Cty Incomfish và Cty CP Chế biến hàng xuất khẩu Cầu Tre (TP HCM) … Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, trong 3 năm qua, Việt Nam đã nhập nguyên liệu thuỷ sản từ hơn 70 nước và vùng lãnh thổ, với giá trị từ 200-250 triệu USD/năm.