Trồng và sử dụng cây đậu rồng

Hỏi: Tôi vào công tác các tỉnh phía Nam thấy nhiều chợ bày bán một loại quả giống quả khế, hỏi thì được biết là quả đậu rồng dùng làm rau ăn rất bổ. Xin quí báo cho biết thêm về giống đậu này. Miền Bắc có trồng được giống đậu này không? Nếu được xin chỉ dẫn cách trồng.

(Trần Đình Đại - Thị trấn Đồi Ngô, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang)

Trả lời:

Cây đậu rồng có tên khoa học là Psophocarpus tetragonolobus, còn có các tên khác như: đậu khế, đậu vuông, đậu xương rồng… (vì quả có 4 khía giống quả khế hoặc thân cây xương rồng). Đậu rồng thuộc họ đậu (Fabaceae), dạng cây thân leo sống được nhiều năm nên phải làm giàn mới ra nhiều hoa, cho nhiều quả. Nếu chăm sóc tốt, cây sinh trưởng tốt, cho quả quanh năm. Quả đậu rồng dài 4-7cm, có 4 khía, trên mép có hình răng cưa, thắt lại ở hai đầu quả.

Thường thu hái quả non, lá non và nụ hoa để làm rau ăn dưới dạng các món xào, nấu canh, luộc rất ngon và bổ. Kết quả phân tích của các nhà dinh dưỡng thì trong hạt đậu rồng có chứa tới 30-37% protit, 28-31% gluxit; trong quả non có từ 1,9-2,9% protit, 3,1-3,9% gluxit. Hạt màu nâu, hình trái xoan hoặc dẹt 2 đầu có chứa nhiều chất dinh dưỡng rất tốt cho sức khỏe con người, đặc biệt là người già và trẻ em như các axit amin (Lysin, Menthionin, Cystin), canxi… do đó có thể sử dụng hạt đậu rồng làm nguyên liệu chế biến bột dinh dưỡng cho người già, thay thế sữa mẹ để điều trị bệnh suy dinh dưỡng cho trẻ em. Ngoài ra có thể tận dụng lá đậu rồng làm thức ăn chăn nuôi gia súc, gia cầm rất tốt vì giàu đạm và chất dinh dưỡng.

Đậu rồng là cây có nguồn gốc nhiệt đới, dễ trồng, ưa ánh sáng, không kén đất, sinh trưởng mạnh nhờ bộ rễ có nhiều nốt sần có thể tổng hợp được nhiều đạm từ khí trời nên có thể trồng được nhiều nơi ở nước ta. Tuy nhiên, đậu rồng ưa đất tốt, giàu mùn, ưa các loại đất thịt nhẹ, đất thịt pha cát, điều kiện tưới tiêu tốt, nhiệt độ từ 18-30^oC sẽ cho năng suất cao nhất, chất lượng tốt nhất. Do tập quán mà hiện nay nhiều địa phương (kể cả các tỉnh phía Bắc) đã trồng đậu rồng quanh nhà, trước sân vừa làm giàn che bóng mát cho mảnh sân trước nhà, vừa để lấy quả làm rau ăn hàng ngày.

Một số bà con ở Nha Trang (Khánh Hòa), Củ Chi (TP. Hồ Chí Minh), Qui Nhơn (Bình Định)… đã trồng đậu rồng thành những vùng hàng hóa với số lượng lớn để cung cấp rau sạch cho các thành phố, và khu công nghiệp, khu du lịch đưa lại thu nhập rất lớn. Với các đặc điểm sinh lý, sinh thái như đã nói ở trên chúng tôi khẳng định: cây đậu rồng có thể sinh trưởng, phát triển tốt ở nhiều nơi các tỉnh phía Bắc, đặc biệt là vùng đồng bằng Bắc bộ.

Cây đậu rồng dễ trồng, dễ chăm sóc, ít bị sâu bệnh hại nên hầu như không cần phun thuốc, chi phí đầu tư thấp mà lợi nhuận lại cao. Nếu chỉ cần làm rau ăn thì mỗi nhà chỉ cần trồng 3-4 gốc theo hàng rào hoặc trước sân nhà vừa làm giàn che bóng mát, vừa lấy quả ăn quanh năm. Nếu trồng với diện tích lớn ngoài đồng thì lên luống rộng 1,2m, trên luống trồng 2 hàng cách nhau 50cm, cây cách nhau 40cm. Thời vụ gieo hạt tốt nhất là vụ xuân (tháng 2, tháng 3) và vụ thu (tháng 8, tháng 9).

Đất làm kỹ, bón lót nhiều phân chuồng hoai mục và một ít phân lân supe. Trước khi gieo nên ngâm hạt trong nước ấm (48-52^oC) và ủ kín cho nứt nanh rồi đem gieo mỗi hốc 2 hạt. Chỉ khoảng 1 tuần đến 10 ngày là cây bắt đầu leo giàn. Bỏ bớt cây yếu, chỉ để mỗi hốc 1 cây khỏe. Giàn ở sân cao 2-2,5 m, được làm bằng các nguyên vật liệu sẵn có ở địa phương như tre, gỗ, nứa và dây thép căng thành hình ô vuông mỗi chiều 30-40cm cho cây bò sẽ cho nhiều quả. Nếu trồng ngoài đồng thì bắc giàn hình chữ nhân hoặc hình chữ A cao 2m như giàn đậu cô ve, giàn đậu đũa… Thường xuyên pha nước phân chuồng đã ủ hoai mục cộng thêm 5% đạm urê để tưới gốc, nhất là sau mỗi đợt thu quả. Khi cây bắt đầu ra hoa, đậu quả cần bón thúc thêm phân kali nhằm làm cho quả chắc, hạt mẩy, chất lượng quả mới cao, mẫu mã quả mới đẹp. Sau mỗi đợt thu quả lại tiếp tục bón phân, tưới nước, vun xới cho bền gốc, cây sẽ ra nhiều hoa, đậu nhiều quả và kéo dài thời gian thu hoạch hầu như quanh năm.

Thu hái khi quả đã đầy cạnh, màu xanh sáng, hạt còn non để xào hoặc nấu canh. Đậu rồng xào với thịt bò, thịt heo vừa bổ vừa ngon. Chọn quả già, to, đều gần gốc để lấy hạt phơi khô, cất giữ trong lọ kín có trộn tro bếp khô để làm giống cho vụ sau.