Tôm giống được lượng, lo chất: [Bài 1] Phụ thuộc tôm bố mẹ nhập khẩu

Tín hiệu tích cực từ sản xuất, cung ứng tôm bố mẹ trong nước

Năm 2024, ngành tôm nước lợ của Việt Nam đã vượt kế hoạch đề ra, với diện tích nuôi đạt gần 750 nghìn ha, tăng 1,7% so với năm 2023. Trong đó, diện tích nuôi tôm sú gần 629 nghìn ha, tăng 1,1%; tôm thẻ chân trắng 121 nghìn ha, tăng 5%.

Sản lượng nuôi tôm nước lợ đạt hơn 1,29 triệu tấn, tăng 15,3% so với năm 2023, trong đó tôm sú gần 339 nghìn tấn, tôm thẻ chân trắng gần 952 nghìn tấn.

Ông Ngô Tiến Chương, Quản lý Dự án của Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) cho biết: “Việt Nam là một trong những quốc gia sản xuất và xuất khẩu tôm thuộc tốp đầu trên thế giới, nhưng hiện nay ngành tôm vẫn phụ thuộc cả đầu vào - tôm bố mẹ và đầu ra - thị trường”.

Theo báo cáo của Cục Thủy sản - Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cả nước hiện có 1.943 cơ sở sản xuất và ương dưỡng giống tôm nước lợ, trong đó 1.214 cơ sở sản xuất giống và 204 cơ sở ương dưỡng thuộc diện phải cấp giấy chứng nhận; 525 cơ sở ương dưỡng thuộc diện quản lý chất lượng.

Sản lượng sản xuất, ương dưỡng tôm giống đạt 159 tỷ con, cụ thể tôm thẻ chân trắng 109,8 tỷ con và tôm sú 49,2 tỷ con.

Các tỉnh sản xuất tôm giống trọng điểm của nước ta là Ninh Thuận, Bình Thuận, Bạc Liêu, Cà Mau chiếm khoảng 90% tổng cơ sở sản xuất và 60% sản lượng giống.

Cũng theo báo cáo của Cục Thủy sản - Kiểm ngư, năm 2024, nước ta chủ động cung ứng được khoảng 85.404 con tôm bố mẹ trong nước. Trong đó, tôm sú bố mẹ khai thác từ tự nhiên khoảng 30.000 con. Tập đoàn Việt - Úc sản xuất được 33.404 con tôm thẻ chân trắng bố mẹ và chỉ cung cấp cho nhu cầu sản xuất tôm giống của doanh nghiệp. Công ty TNHH Moana Ninh Thuận sản xuất được 22.000 con tôm sú bố mẹ, trong đó xuất khẩu 610 con.

Doanh nghiệp đầu tư nâng cao chất lượng

Trước những thách thức về chất lượng con giống và yêu cầu ngày càng cao của thị trường, nhiều doanh nghiệp sản xuất tôm giống trong nước và có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã mạnh dạn đầu tư công nghệ nhằm nâng cao năng suất và chất lượng tôm giống.

Ông Ming Hsien Chen, Phó Tổng giám đốc Công ty TNHH Khoa kỹ sinh vật Thăng Long - Chi nhánh Ninh Thuận, cho biết, Thăng Long là doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài, chuyên sản xuất và cung cấp thức ăn thủy sản; giống tôm, cá; sản phẩm chế phẩm sinh học và dịch vụ phục vụ kỹ thuật, mô hình nuôi.

Năm 2013, Thăng Long đã thành lập Chi nhánh Ninh Thuận chuyên sản xuất giống tôm thẻ và tôm sú. Trại giống Thăng Long được thiết kế và vận hành theo tiêu chuẩn kỹ thuật hiện đại, có hệ thống xử lý nước tiên tiến, sử dụng 100% nguồn bố mẹ và nguồn dời nhập khẩu sạch bệnh (SPF) và thức ăn giàu dinh dưỡng.

Trại giống Thăng Long là một trong số ít trại giống hiếm hoi tại Việt Nam đạt tiêu chuẩn an toàn sinh học cao nhất và được các cơ quan Nhà nước Việt Nam, các tổ chức chứng nhận thủy sản quốc tế chứng nhận và cấp giấy chứng nhận an toàn dịch bệnh, tiêu chuẩn GlobalGAP, BAP…

“Trong suốt 12 năm qua, con giống Thăng Long đã được người nuôi khẳng định và tin dùng bởi chất lượng và nhiều điểm nổi trội, qua đó giúp Tập đoàn mở rộng thêm 2 trại mới, nâng tổng số lên thành 3 trại tại Ninh Thuận với công suất sản xuất lên đến 5 tỷ con giống mỗi năm, đồng thời giúp Thăng Long tạo dựng được vị thế vững chắc trên thị trường tôm giống hiện nay tại Việt Nam”, ông Chen cho biết thêm.

Được biết, năm 2024, Thăng Long đã cung cấp ra thị trường 4 tỷ con giống, gồm 3,7 tỷ con giống tôm thẻ và 300 triệu giống tôm sú. Mục tiêu năm 2025 là sản xuất và cung cấp 5 tỷ con, trong đó giống tôm thẻ là 4,5 tỷ con và giống tôm sú là 500 triệu con.

Tương tự, ông Nguyễn Hồng Sơn, Giám đốc Công ty TNHH Đầu tư Thủy sản Newway (Ninh Thuận), chia sẻ, hiện nay, Công ty đang ứng dụng công nghệ hiện đại tiên tiến nhất từ khâu đầu vào đến kiểm tra nghiêm ngặt đầu ra.

Trước hết nước được bơm từ biển vào, được xử lý qua hệ thống lọc kỹ càng trước khi đưa vào nuôi. Nguồn tôm bố mẹ thẻ chân trắng được nhập trực tiếp 100% từ Công ty Shrimp Improvement Systems (SIS), Hoa Kỳ với hai dòng chủ yếu là siêu lớn Superior và lớn nhanh tiêu chuẩn Regular.

“Tôm trước khi xuất ra thị trường được theo dõi rất nghiêm ngặt, kiểm tra kỹ càng, đảm bảo 100% tôm giống xuất bán đều khỏe mạnh, sạch bệnh”, ông Sơn khẳng định.

Phụ thuộc ngay từ đầu vào

Báo cáo của Cục Thủy sản cho biết, năm 2024, cả nước nhập khẩu khoảng 124.000 tôm thẻ bố mẹ, 692 tôm sú bố mẹ, 16.540 ấu trùng tôm thẻ và 66.000 ấu trùng tôm sú phục vụ cho sản xuất giống.

Hiện nay, phần lớn tôm thẻ chân trắng bố mẹ vẫn phụ thuộc nhập khẩu (78,8%), trong khi tôm sú bố mẹ chủ yếu khai thác từ tự nhiên (56,9 %), dẫn đến nguồn cung không ổn định và tiềm ẩn rủi ro về chất lượng. Trong nước mới cung cấp được một phần, chưa chủ động trong sản xuất. Kết quả nghiên cứu, chọn tạo tôm bố mẹ trong nước còn hạn chế.

Tôm bố mẹ đóng vai trò quan trọng trong chuỗi sản xuất tôm giống, quyết định chất lượng con giống và hiệu quả nuôi trồng. Nguồn tôm bố mẹ khỏe mạnh, có nguồn gốc rõ ràng và được chọn lọc kỹ lưỡng sẽ giúp tạo ra thế hệ tôm giống có sức đề kháng cao, tăng trưởng tốt, giảm rủi ro dịch bệnh. Việc chưa chủ động được nguồn tôm bố mẹ đang là một thách thức lớn đối với ngành tôm Việt Nam.

Ông Ngô Tiến Chương, Quản lý Dự án của Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ), nhận định, hơn 10 năm qua, các doanh nghiệp sản xuất tôm giống ở Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn tôm bố mẹ nhập khẩu. Nguyên nhân chủ yếu là do đầu tư vào công nghệ gia hóa tôm bố mẹ đòi hỏi nguồn vốn lớn, trong khi nhập khẩu tôm bố mẹ với số lượng vừa phải để sản xuất giúp doanh nghiệp thu hồi vốn nhanh hơn.

Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, đã có doanh nghiệp lớn, tiêu biểu như Tập đoàn Việt Úc, bắt đầu hiện đại hóa và ứng dụng công nghệ vào sản xuất, từng bước chủ động gia hóa tôm bố mẹ trong nước.

“Ngược lại, đối với các doanh nghiệp nhỏ, rào cản tài chính vẫn là thách thức lớn, khiến họ khó có khả năng đầu tư vào công nghệ hiện đại. Điều này phản ánh thực tế rằng chính sách hỗ trợ tài chính cho khu vực kinh tế tư nhân trong ngành sản xuất tôm giống còn hạn chế, dẫn đến số lượng doanh nghiệp có khả năng gia hóa tôm bố mẹ vẫn chưa nhiều”, ông Chương nói thêm.

Ông Chen cho hay, mặc dù tôm bố mẹ nhập khẩu có thể đảm bảo được nguồn gen chất lượng tốt, nhưng cũng có một số hạn chế như: Rủi ro vận chuyển, việc vận chuyển đàn bố mẹ từ Hawaii (Mỹ) hay từ các quốc gia khác đến Việt Nam, với khoảng cách xa và thời gian lâu, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của tôm bố mẹ, làm giảm hiệu quả sản xuất và ương nuôi về sau.

Chi phí giá thành cao, việc nhập khẩu nguồn tôm bố mẹ gồm rất nhiều loại chi phí như vận chuyển, kiểm dịch, thuế nhập khẩu… làm tăng chi phí sản xuất, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Vấn đề thích nghi, vì là loài ngoại lai, do đó có thể khó thích nghi với môi trường và nhu cầu thị trường địa phương, ảnh hưởng đến sự phát triển và hiệu quả tôm nuôi.