Theo cách gọi nôm na của nông dân, lúa vụ 3 là vụ lúa canh tác trong điều kiện ngoại cảnh có nhiều khó khăn và rủi ro, nhưng nếu may mắn “xuôi chèo, mát mái” thì kiếm thêm được một nguồn thu nhập khá.
Theo cách hiểu này của nông dân thì vụ 3 là vụ lúa thu đông trong cơ cấu mùa vụ đông xuân - hè thu - thu đông ở vùng lúa khu vực Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên.
Vụ thu đông SX hoàn toàn trong các tháng mùa mưa (tháng 7 - 10 dương lịch), thời tiết bất lợi từ gieo sạ đến khi thu hoạch, bị nước lũ đe dọa, lúa dễ bị đổ ngã thất thoát khi thu hoạch, năng suất và chất lượng lúa thường thấp.
Tuy nhiên, nhờ diện tích và sản lượng không nhiều như các vụ chính, một số SX giống cho vụ vụ đông xuân nên lúa thường dễ tiêu thụ hơn, bán được giá cao.
Đối với các tỉnh ven biển như Sóc Trăng, Trà Vinh... thì vụ 3 lại là vụ xuân hè trong cơ cấu mùa vụ đông xuân sớm - xuân hè - hè thu. Vụ xuân hè tại các vùng này thì thời tiết thuận lợi do hoàn toàn nằm trong mùa nắng (tháng 1 - 4 dương lịch) nhưng thủy văn thì bất lợi vì bị hạn, xâm nhập mặn. Năm nào hạn mặn gay gắt thì nhiều trường hợp bị mất trắng như chơi! Năm nào đủ nước ngọt thì thắng to nhờ năng suất cao và giá bán tốt (do lúc này đã kết thúc thu hoạch đông ken của vụ lúa vụ đông xuân ở ĐBSCL).
Trả lời câu hỏi lúa vụ 3 có nhiều khó khăn và rủi ro sao nông dân vẫn muốn làm? Đa số bà con trả lời rằng không làm lúa thì không biết làm gì, không lẽ ở không 3 - 4 tháng trời! Vẫn biết lợi nhuận thu được không bằng vụ chính, nhiều khi không có lời, chỉ là “lúa mới đổi lúa cũ”, thậm chí là thua lỗ nhưng vẫn phải làm vì không còn lựa chọn nào khác!
Trồng rau màu thì đầu ra không ổn định như lúa, đa số nông dân không có kinh nghiệm trồng nên dễ thất bại. Nhiều hộ nhận thức được rằng làm lúa 3 vụ liên tục làm đất đai bị giảm độ phì nhiêu (nhất là ở vùng không có phù sa bồi đắp), tài nguyên thủy sản cạn kiệt, ô nhiễm môi trường... nhưng mọi người đều làm, mình không làm cũng không được!
Trong điều kiện giá lúa gạo giảm thấp, xuất khẩu gạo gặp nhiều khó khăn như hiện nay, có lẽ đã đến lúc nên giảm diện tích lúa vụ 3. Vậy đâu là giải pháp căn cơ để giảm diện tích lúa vụ 3?
Cần rút bớt lao động nông nghiệp ra khỏi nông thôn bằng cách đào tạo nghề và tạo việc làm cho họ là giải pháp căn bản nhất. Khi có việc làm và thu nhập ổn định không ai muốn “đánh bài cào” với ông trời khi làm lúa vụ 3 như nhiều nông dân ví von.
Song song đó, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích tích tụ ruộng đất (miễn thuế vượt hạn điền hoặc tăng mức hạn điền) để các hộ có điều kiện nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất từ các hộ ít đất chuyển sang làm nghề khác.
Khi đất đai được tích tụ, các chủ gia trại, trang trại có điều kiện đầu tư khoa học - kỹ thuật, áp dụng cơ giới hóa, cải tạo đồng ruộng, tiếp cận thị trường tốt hơn... SX của họ hiệu quả hơn, họ không chịu áp lực phải giải bài toán “nông nhàn” như hộ SX nhỏ lẻ nên không làm lúa vụ 3 theo kiểu “hên - xui” như hiện nay.
