Tiết kiệm lượng nước xả
Theo ông Nguyễn Hồng Khanh – Phó Cục trưởng Cục Thủy lợi (Bộ NN-PTNT), hiện nay, mỗi năm có khoảng 500.000ha của 11 tỉnh/thành phố vùng Trung du và Đồng bằng Bắc bộ có nhu cầu lấy nước phục vụ gieo cấy lúa vụ đông xuân từ nguồn phát điện tăng cường của các hồ chứa thủy điện ở thượng nguồn hệ thống sông Hồng thông qua các đợt lấy nước tập trung.
Các đợt lấy nước tập trung này được quy định trong quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Hồng do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt (Quyết định 740/QĐ-TTg ngày 17/6/2019). Để tổ chức thực hiện, trước mỗi vụ sản xuất vụ đông xuân 1 - 2 tháng, NN-PTNT phối hợp với Tập đoàn Điện lực Việt Nam và các địa phương xây dựng kế hoạch lấy nước với các tiêu chí bảo đảm khung thời vụ tốt nhất; tiết kiệm lượng nước xả từ các hồ chứa thủy điện, lợi dụng tối đa ảnh hưởng của thủy triều.
Trạm bơm Thanh Điềm (huyện Mê Linh, Hà Nội) mới được xây dựng, sẵn sàng lấy nước phục vụ vụ đông xuân năm 2023 - 2024. Ảnh: Minh Phúc.
Bên cạnh đó, phải đảm bảo tính khả thi trong việc lấy nước, tránh kỳ nghỉ Tết Nguyên đán và duy trì mực nước tại các trạm khống chế là trạm thủy văn Hà Nội, trạm thủy văn Sơn Tây hợp lý, phù hợp với khả năng lấy nước của các công trình thủy lợi. Mặt khác, cần ưu tiên lịch lấy nước thuận lợi hơn cho các địa phương thường gặp khó khăn về nguồn nước.
Ông Nguyễn Mạnh Hùng – Trưởng phòng Quản lý vận hành và Tưới tiêu (Cục Thủy lợi) cho biết, để bảo đảm duy trì dòng chảy như yêu cầu, tổng lượng xả từ các hồ chứa thủy điện trong các đợt điều tiết nước liên tục tăng trong các năm gần đây, từ 2 - 3 tỷ m3 lên đến 5 - 5,5 tỷ m3; lưu lượng xả chỉ từ 1.500 - 2.000 m3/s lên tới trên 3.000 m3/s (mức chạy phát điện hết công suất) nhưng mực nước hạ du tại trạm thủy văn Hà Nội giảm ở mức trên 2,2 m xuống chỉ còn trung bình chỉ đạt 1,7 - 1,9m, không bảo đảm cho các công trình thủy lợi lấy nước hiệu quả.
Theo dõi biến động mực nước sông Hồng và năng lực vận hành của hệ thống thủy lợi cấp nước phục vụ sản xuất vụ đông xuân trong hơn 10 năm qua, ông Đào Ngọc Tuấn – Phó Viện Quy hoạch Thủy lợi nhận định: Với tình trạng mực nước hạ du sông dự báo tiếp tục bị hạ thấp, các công trình lấy nước dọc sông chưa được nâng cấp, thay thế như Trạm bơm Trung Hà, trạm bơm Bạch Hạc (cũ), trạm bơm Đại Định (cũ), trạm bơm Phù Sa, cống Cẩm Đình, cống Liên Mạc, trạm bơm Ấp Bắc, cống Long Tửu tiếp tục không đủ điều kiện vận hành như các năm gần đây.
Các công trình đã được đầu tư xây mới như trạm bơm Bạch Hạc, Đại Định, Liễu Trì, Thanh Điềm, Tri Phương, các trạm bơm dã chiến và các cống vùng triều có điều kiện vận hành tốt trong các đợt xả nước tăng cường.
Đảm bảo đủ nước gieo cấy lúa đông xuân
Về giải pháp khắc phục tình trạng trên, ông Nguyễn Hồng Khanh cho biết, nhiều trạm bơm ở các tỉnh Vĩnh Phúc, TP Hà Nội, Bắc Ninh... đã được các địa phương tổ chức xây dựng thay thế các công trình cũ không đủ khả năng vận hành. Các trạm bơm mới có thể chủ động vận hành, không hoặc ít phụ thuộc vào dòng chảy bổ sung từ các hồ chứa thủy điện.
Tuy nhiên, trong thời gian tới, cần tiếp tục xây dựng công trình thay thế công trình đã xuống cấp, không có khả năng chủ động lấy nước trong các đợt lấy nước như Trạm bơm Xuân Quan, Trạm bơm Trung Hà, trạm bơm Bạch Hạc (cũ), trạm bơm Đại Định (cũ), trạm bơm Phù Sa, cống Cẩm Đình, cống Liên Mạc, trạm bơm Ấp Bắc, cống Long Tử,…
Công nhân Công ty TNHH MTV Đầu tư Phát triển thủy lợi Sông Tích đang lắp đặt trạm bơm dã chiến Phù Sa (thị xã Sơn Tây, Hà Nội) để chuẩn bị bơm nước vào hệ thống, cấp nước gieo cấy cho các địa bàn thuộc huyện Ba Vì, Sơn Tây và huyện Quốc Oai. Ảnh: Minh Phúc.
Bên cạnh đó, cần ứng dụng mô hình toán để tính toán thủy lực dòng chảy, xây dựng lịch lấy nước xây dựng lịch lấy nước phủ hợp, tiết kiệm và hiệu quả; điều tiết linh hoạt việc xả nước các hồ chứa thủy điện trên cơ sở theo dõi sát diễn biến tình hình thời tiết, tiến độ lấy nước của các địa phương trong khu vực, bảo đảm không lãng phí nguồn nước.
Riêng đối với Hà Nội, Phó Cục trưởng Cục Thủy lợi Nguyễn Hồng Khanh lưu ý, thành phố cần tuyên truyền, khuyến cáo, hướng dẫn địa phương, người dân đẩy nhanh tiến độ lấy nước và gieo cấy để theo kịp tiến độ lấy nước chung của khu vực, bỏ tập quán canh tác muộn (các huyện Hoài Đức, Phúc Thọ, Thạch Thất).
Đối với các giải pháp lâu dài, Cục Thủy lợi đang phối hợp với các đơn vị liên quan nghiên cứu xây dựng công trình dâng mực nước sông để nâng cao hiệu quả lấy nước của các công trình thủy lợi.
“Mặc dù còn nhiều khó khăn, nhưng với vai trò quản lý nhà nước trong lĩnh vực thủy lợi, Bộ NN-PTNT và Cục Thủy lợi vẫn cố gắng xây dựng kế hoạch lấy nước phục vụ đông xuân khu vực Trung du và Đồng bằng Bắc bộ vừa đảm bảo đủ nước cho bà con gieo cấy lúa, vừa đảm bảo và tiết kiệm tối đa nước từ các hồ chứa thủy điện để phát điện trong mùa khô phục vụ phát triển kinh tế xã hội và dân sinh”, ông Khanh khẳng định.
Ông Nguyễn An Tú - Giám đốc Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên cho biết: Để chuẩn bị cho vụ đông xuân 2023 - 2024, chúng tôi đang nạo vét các bể hút, kênh dẫn và tu sửa lưới chắn rác, kiểm tra máy móc thiết bị để đến 5/1/2024 sẽ vận hành bơm sớm lấy nước vào hệ thống theo chỉ đạo của Sở NN-PTNT. Và ngay từ bây giờ, một số sông trục chính không liên quan đến nạo vét thì công ty đã trữ đầy nước để chuẩn bị cho công tác đổ ải gieo cấy lúa.
Cục Thủy lợi cho biết, đơn vị này đề xuất kế hoạch lấy nước gồm 2 đợt, tổng lượng xả dự kiến khoảng 3,5 tỷ m3, thấp hơn vụ đông xuân 2022 - 2023 khoảng 0,12 tỷ m3.
Theo đó, sẽ có tổng cộng 12 ngày chia làm 2 đợt. Đợt 1: từ 0 giờ ngày 23/1 đến 24 giờ ngày 30/1/2024. Đợt 2: từ 0 giờ ngày 18/2 đến 24 giờ ngày 21/2/2024. Trong thời gian lấy nước đợt 1, các nhà máy thủy điện sẽ vận hành tối đa công suất phát điện để tăng cường nguồn nước về hạ du, mực nước dự kiến trung bình đạt khoảng 1,7 - 1,9m tại trạm thủy văn Hà Nội.
Trong đợt 2, các hồ chứa thủy điện sẽ vận hành bảo đảm dòng chảy đủ để đẩy mặn, mực nước cho các trạm bơm dã chiến và các công trình đã được nâng cấp hoạt động, mực nước tại trạm thủy văn Sơn Tây trung bình khoảng 1,8 - 2m.
