Trước tình hình tiêu thụ lúa gạo vụ đông xuân ở ĐBSCL sắp tới sẽ rất khó khăn, NNVN đã trao đổi với ông Trương Thanh Phong - Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), về giải pháp cho vấn đề này.
Ông Trương Thanh Phong
Thưa ông, chưa bước vào thời điểm thu hoạch rộ lúa đông xuân, mà việc tiêu thụ lúa gạo vụ này xem ra đã có dấu hiệu căng thẳng rồi?
Trong 2 tháng đầu năm nay, lượng gạo đã XK là 620 ngàn tấn, không đạt kế hoạch đề ra.
Do đó, trong quý 1 này, nhiều khả năng XK gạo thấp hơn dự kiến. Nguyên nhân là do trong 2 tháng qua, hợp đồng thương mại khá ít, lại tập trung vào các loại gạo thơm, nếp và gạo lứt. Vì thế, XK gạo chủ yếu dựa vào những hợp đồng tập trung đi Philippines và Cuba.
Trong khi đó, thị trường lúa gạo thế giới đang rất căng thẳng.
Nguyên nhân chính vẫn là bởi tình hình chính trị, kinh tế ở Thái Lan. Chương trình hỗ trợ giá lúa gạo cho nông dân Thái Lan mà Chính phủ nước này thực hiện, vốn có mục tiêu, ý nghĩa rất tốt. Nhưng thực tế thì nông dân Thái Lan chẳng hưởng lợi được bao nhiêu.
Không những thế, Chính phủ Thái Lan thu mua gạo giá cao của nông dân nhưng lại không có tiền trả, hiện đang thiếu nợ nông dân tới 3 tỷ USD. Điều này đã khiến cho nông dân từ chỗ ủng hộ nay cũng đã quay ra biểu tình phản đối Chính phủ Thái Lan.
Thái Lan cũng muốn hợp tác với các nước XK gạo trong khu vực để đưa giá XK gạo lên. Nhưng Thái Lan không những đã không thành công trong việc này mà còn làm giá gạo trong nước không đúng với thực tế.
Mặt khác, chương trình hỗ trợ giá lúa gạo cho nông dân mà Chính phủ Thái Lan thực hiện đã tạo nên lượng gạo tồn kho quá lớn ở nước này.
Hiện tại, tồn kho gạo ở Thái Lan đã tới trên 15 triệu tấn. Lượng tồn kho lớn như trên không chỉ làm giảm phẩm cấp cũng như lượng gạo XK của nước này mà còn đang gây bất ổn thị trường lúa gạo Thái Lan cũng như trên thế giới.
Bởi để có tiền trả nợ cho nông dân, Thái Lan sẽ phải bán gạo tồn kho bằng mọi giá. Giá gạo 5% tấm của Thái Lan chào bán ra có thể chỉ còn 375 - 380 USD/tấn.
Giá bán thấp như thế sẽ khiến cho mặt bằng giá gạo trên thị trường thế giới giảm mạnh, ảnh hưởng lớn tới các nước XK gạo mà nặng nhất là Việt Nam. Vì hiện tại, các thương nhân trên thế giới đang không vội mua gạo mà ngồi chờ động thái cuối cùng từ phíaThái Lan.
Vụ lúa đông xuân ở Việt Nam lại sắp đến kỳ thu hoạch rộ, với 6 triệu tấn lúa hàng hóa được thu hoạch ở ĐBSCL trong khoảng thời gian từ 15/3 - 15/5.
Bởi vậy, sắp tới sẽ là thời điểm căng thẳng nhất về tiêu thụ lúa gạo. Trước đây cũng đã có những vụ đông xuân bị căng thẳng trong tiêu thụ lúa gạo, nhưng mức độ có lẽ chưa bằng so với vụ đông xuân này.
Tình hình XK gạo trong thời gian tới, có gì để hy vọng không, thưa ông?
Nhìn chung, thị trường tiêu thụ gạo Việt Nam trong những tháng tới là rất khó khăn, mà trước hết là từ các thị trường tập trung.
Từ đầu năm đến giờ, về phía các thị trường tập trung, mới chỉ có Cuba ký hợp đồng mua 200 ngàn tấn gạo. Còn các nước khác vẫn chưa có động thái gì.
Tháng 3 này, khi Việt Nam thu hoạch rộ lúa đông xuân ở ĐBSCL, thì Philippines cũng bước vào thu hoạch lúa. Do đó, sau khi nhập đủ 500 ngàn tấn gạo Việt Nam theo kết quả đấu thầu hồi cuối năm ngoái, Philippines sẽ tạm ngưng NK gạo. Indonesia nếu có NK gạo trong năm nay, thì cũng phải tới tháng 9, tháng 10 mới thực hiện. Malaysia nhiều khả năng sẽ quay ra mua gạo của Thái Lan, khi mà giá gạo do Thái Lan bán ra hiện đã giảm xuống khá thấp.
Thị trường thương mại cũng đầy khó khăn, bởi thị trường quan trọng của gạo Việt Nam là châu Phi thì đang chủ yếu ăn gạo cấp thấp. Mà ở chủng loại gạo này, chúng ta không thể cạnh tranh được với Ấn Độ, Pakistan và Myanmar do lợi thế về vị trí địa lý nên cước phí vận chuyển từ những nước đó sang châu Phi thấp hơn ta nhiều. Châu Phi cũng có ăn gạo chất lượng cao, nhưng khi giá gạo 5% tấm do Thái Lan chào bán ra chỉ còn 375 - 380 USD/tấn, cao hơn gạo cùng loại của Việt Nam tới 10 USD/tấn, thì chắc chắn họ sẽ ưu tiên chọn gạo của Thái Lan.
Bốc gạo lên tàu XK
Hiện tại, chúng ta chỉ còn thị trường Trung Quốc là tương đối khả quan. Năm ngoái, Trung Quốc đã mua tổng cộng khoảng 3,6 - 3,7 triệu tấn gạo Việt Nam theo đường chính ngạch và tiểu ngạch, tức là thị trường này đã “gánh” tới gần 1 nửa lượng gạo XK của nước ta (tính cả chính ngạch lẫn tiểu ngạch). Năm nay, Trung Quốc vẫn có nhu cầu lớn về gạo thơm, gạo chất lượng cao... Đầu năm nay, XK tiểu ngạch sang Trung Quốc vẫn đang diễn ra đều đều, dù không còn ở mức ồ ạt như năm ngoái. XK chính ngạch sang Trung Quốc cũng đã có những hợp đồng giao hàng trong tháng 3 nhưng khả năng giao hàng vẫn chưa chắc chắn. Vì nếu như trong tháng này, giá gạo XK giảm mạnh, nguy cơ khách hàng Trung Quốc hủy hợp đồng là không nhỏ.
Dầu vậy, Trung Quốc chắc chắn vẫn sẽ là đầu ra quan trọng nhất cho hạt gạo Việt Nam, nhất là trong bối cảnh căng thẳng trên thị trường gạo toàn cầu như hiện nay.
Vì thế, chúng ta cần phải tập trung đẩy mạnh xúc tiến XK gạo sang Trung Quốc, đồng thời nắm sát những thông tin, diễn biến về thị trường lúa gạo ở nước này.
Mặt khác, trong khi gạo trắng cả cao cấp lẫn phẩm cấp thấp đều đang rất khó tiêu thụ, thì các loại gạo thơm, gạo nếp và gạo đồ vẫn đang tiêu thụ tốt.
Năm ngoái, riêng gạo thơm chúng ta đã XK được gần 1 triệu tấn. Nhưng muốn tiếp tục XK tốt những loại gạo này, chúng ta phải đặc biệt quan tâm tới việc ổn định chất lượng.
Trước đây, mỗi khi tiêu thụ lúa gạo trong nước gặp khó khăn, chương trình tạm trữ lúa gạo đã giúp cho giá lúa gạo trong nước không giảm thấp, thậm chí còn làm giá tăng lên, và quan trọng nhất là giúp nông dân tiêu thụ được hết lúa gạo hàng hóa. Vụ đông xuân này, có thể áp dụng giải pháp đó không?
Bây giờ, tình thế đã khác với trước đây rồi.
Trước đây, tồn kho gạo ở các nước XK không lớn. Do đó, khi ta thực hiện chương trình tạm trữ, các doanh nghiệp sẽ ít gặp bất lợi về mặt thị trường.
Còn bây giờ, như tôi đã nói, tồn kho gạo ở Thái Lan đang quá lớn, sắp tới có thể lên tới 20 triệu tấn. Tồn kho gạo ở Ấn Độ cũng đã lên tới 32 triệu tấn. Nếu ta cũng tạm trữ nữa, sẽ càng làm gia tăng thêm lượng gạo tồn kho trên thế giới vốn đã ở mức khổng lồ, khiến cho doanh nghiệp tham gia tạm trữ rất dễ bị thua lỗ nặng nề do khó bán được gạo, mà nếu có bán phải chấp nhận giá thấp.
Trong năm qua, đại đa số các doanh nghiệp lương thực lại đã bị thua lỗ nặng nề, nên năm nay họ không còn đủ sức để tham gia chương trình tạm trữ nữa.
Vì thế, nếu có tạm trữ, chỉ có thể là Chính phủ đứng ra mua, nhưng điều này là rất khó do ngân sách nước ta còn hạn hẹp.
Bởi vậy, theo tôi, giải pháp chủ yếu để tiêu thụ lúa gạo vụ đông xuân vẫn là tìm kiếm các thị trường cho gạo Việt Nam, đồng thời nâng cao chất lượng gạo XK.
Kinh nghiệm cho thấy khi gạo Việt Nam có chất lượng tốt, thì thị trường có khó khăn đến mấy, chúng ta vẫn có thể tiêu thụ được hết lúa gạo hàng hóa.
Xin cảm ơn ông!
