Mộc bản duy nhất về giáo dục
“Mộc bản Trường học Phúc Giang” là tư liệu quan trọng của nền giáo dục Nho học, góp phần to lớn trong việc đào tạo nhân tài cho đất nước từ giữa thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX. Đây cũng là tài liệu gốc minh chứng cho hoạt động giáo dục và văn hóa của dòng họ khoa bảng Nguyễn Huy làng Trường Lưu (nay thuộc xã Trường Lộc, huyện Can Lộc) nổi tiếng hiếu học của cả nước. Bản thân mỗi bản khắc là một cổ vật quý hiếm, một tác phẩm nghệ thuật độc đáo.
 |
| Mộc bản Trường học Phúc Giang |
Khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng họ còn lưu giữ được ở Việt Nam, hiện còn 383 bản, được làm từ gỗ cây thị quý hiếm lâu năm, kích thước dài 25-30cm, rộng 15-18cm, dày 1-2cm. Mộc bản được khắc tinh xảo, nét chữ đẹp, với nhiều dạng chữ như: Lệ thư, thảo thư, giản tự, cổ tự…
Phần lớn mộc bản khắc hai mặt là nội dung sách, số ít khắc một mặt là tên sách, tờ đầu, tờ cuối và lời tựa sách. Nội dung mộc bản gồm các quyển sách kinh điển của Nho giáo như “Tính lý đại toàn”, “Ngũ kinh đại toàn” dạng rút gọn và quyển sách “Thư viện quy lệ” (Quy chế của Trường Phúc Giang).
Ông Nguyễn Trí Sơn - Giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh cho biết: Mộc bản gắn liền với Trường Lưu học hiệu, Phúc Giang thư viện và các danh nhân của họ Nguyễn Huy, nơi đã đào tạo được trên 30 tiến sĩ và hàng ngàn hương cống, cử nhân. Nhiều người trong số họ về sau là các quan lại cao cấp, các nhà ngoại giao, nhà văn, nhà thơ, nhà giáo nổi tiếng.
Bảo tồn và phát huy di sản mộc bản
Trong ký ức của hậu duệ dòng họ Nguyễn Huy, trước đây mộc bản có đến hàng ngàn bản, được bảo quản và cất giữ ở nhà thờ đại tôn dòng họ. Nhưng vì nhiều lý do khác nhau, mộc bản đã bị mai một, hư hỏng mất mát với số lượng quá nhiều. Thậm chí, theo lời kể của ông Nguyễn Huy Ninh, nguyên cán bộ trường Đại học Xây dựng Hà Nội, hậu duệ đời thứ 17, có thời điểm do thời tiết giá rét, người dân đã phải mang mộc bản ra đốt lửa sưởi ấm. May mắn thay bộ mộc bản duy nhất còn sót lại là được cất giữ kỹ lưỡng trong nhà thờ đại tôn ít người biết.
 |
| Ảnh: Kiều Mai Sơn |
Theo ông Nguyễn Trí Sơn, hiện tại, việc bảo quản mộc bản Phúc Giang vẫn thuộc về dòng họ Nguyễn Huy, Bảo tàng Hà Tĩnh chỉ tham gia giúp đỡ bằng cách lắp hệ thống camera để theo dõi. Khi nào cần xử lý vệ sinh mộc bản thì bảo tàng sẽ hỗ trợ về mặt kỹ thuật.
“Chúng tôi vẫn phải bảo quản theo cách truyền thống là cất giữ tài liệu trong nhà gỗ gia đình ở song thời tiết ảnh hưởng rất lớn đến độ cong vênh của gỗ. Đồng thời còn phải kể đến yếu tố thời gian cũng tác động đến gây hư hại mà phương pháp bảo quản như phòng đặc chủng chưa có nên đành phải chấp nhận. Bên cạnh đó, theo quy định của UNESCO cần phải phổ biến rộng rãi cho công chúng; mà người xem muốn xem tận mắt bản gốc chứ không phải bản sao”, ông Nguyễn Trí Sơn nói.
Trước đây, việc duy tu bảo dưỡng dòng họ phải nhờ Thư viện Hán Nôm ngoài Nghệ An vào giúp. Đứng trước kiệt tác tiền nhân để lại, cả thế giới hiện nay chỉ có 4 quốc gia còn có mộc bản. Trong đó duy nhất Việt Nam có mộc bản về giáo dục, ông Nguyễn Huy Ninh mong mỏi: “Di sản mộc bản trường học Phúc Giang sớm được Nhà nước đầu tư thông qua UBND tỉnh để có điều kiện kỹ thuật bảo trì bảo tồn mộc bản và phát huy rộng rãi đến nhân dân cả nước và thế giới”.
  |
| Mộc bản Trường học Phúc Giang đang được trưng bày |
| Từ ngày 23/5, tại Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) và Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh phối hợp với tổ chức trưng bày “Mộc bản Trường học Phúc Giang - Di sản tư liệu thế giới”. Trưng bày sẽ kéo dài đến hết ngày 30/5/2017 để phục vụ người công chúng Thủ đô gần 100 hiện vật, tài liệu gồm: Sách, ảnh, bản dịch nghĩa, các mô hình tái hiện mộc bản bằng gỗ... tại Trường học Phúc Giang (một trường tư được Thám hoa Nguyễn Huy Oánh lập tại tỉnh Hà Tĩnh vào giữa thế kỷ XVIII). |
