Đáng tiếc, trong xu hướng xuất bản cởi mở, từ điển bỗng dưng trở thành một loại sách bình thường trên thị trường, mà ai cũng dễ dàng biên soạn và phát hành. Một khi đã trăm hoa đua nở, thì chất lượng từ điển tụt dốc thảm hại.
Mới đây, dư luận sửng sốt khi đề cập đến nội dung “Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh” của tác giả Vũ Chất do NXB Hồng Đức phát hành. Cuốn sách này còn được lưu trong hệ thống Thư viện Quốc gia VN với bản in của NXB Trẻ năm 2001 và vẫn được bày bán với bản in của NXB Thanh Niên năm 2011.
“Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh” có cách giải thích nghĩa rất ngớ ngẩn, kiểu như “Quản giáo” là "người coi một giáo đường hay tu viện" hoặc “Tao đàn” là "chỗ nằm của tao nhân thi sĩ", hoặc “Tù trưởng” là "người đứng đầu trông coi tội nhân"... thì sẽ tạo ra một thế hệ người Việt hoàn toàn mù tịt về tiếng Việt.
Không thể nói khác hơn, “Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh” đã làm méo mó ngôn ngữ dân tộc một cách tồi tệ. “Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh” được cấp giấy phép đàng hoàng, thì nhà trường và phụ huynh cũng bị đẩy vào mê hồn trận khi học sinh tham khảo cuốn sách này!
Thẳng thắn mà nói, “Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh” không phải trường hợp cá biệt, nếu có cuộc khảo sát đầy đủ đối với các ấn phẩm tương tự. Ngay cả “Từ điển từ và ngữ Việt Nam” của cố GS Nguyễn Lân cũng tồn tại không ít bất cập, cần được chỉnh sửa và bổ sung cho hoàn thiện hơn.
Rõ ràng, từ điển là một công trình đòi hỏi người biên soạn phải có trình độ nhất định và lao động nghiêm túc. Mặt khác, không phải nhà xuất bản nào cũng có đội ngũ biên tập viên hội đủ khả năng để thẩm định và đánh giá chất lượng từ điển.
Nếu tình trạng NXB nào cũng có quyền in từ điển thoải mái, thì những hệ lụy tương lai không thể nào tiên liệu được.
Từ điển, nhất là từ điển tiếng Việt, cần phải đạt được những chuẩn mực nhất định về sự trong sáng của tiếng mẹ đẻ. Hiện nay, hầu như không có cơ quan nào đảm trách chất lượng từ điển tiếng Việt.
Bài học be bét của “Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh” chính là một lời cảnh tỉnh nghiêm khắc. Đã đến lúc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội VN mà trực tiếp là Viện Ngôn ngữ học VN, cần phối hợp với NXB Giáo dục để có những điều chỉnh thích hợp nhằm mang lại một cuốn từ điển tiếng Việt đàng hoàng dành cho học sinh!
