Bob Dylan và tiếng vọng ở Việt Nam

Bob Dylan vào những năm du ca phản đối chiến tranh tại Việt Nam
 

Cách đây gần 10 năm, Hội đồng Nobel đã quyết định bổ sung ca từ vào thể loại văn học, tương đương thơ, văn xuôi và kịch. Do đó, Bob Dylan với những ca khúc phản chiến của mình đã trở thành một ứng viên sáng giá.

Bob Dylan đã in dăm cuốn sách, nhưng không phải nhân vật văn chương. Tên tuổi Bod Dylan gắn liền với những sáng tác do chính mình sáng tác và biểu diễn, mang thông điệp hòa bình và nhân ái.

Đối với người Việt Nam, Bob Dylan cũng không xa lạ gì. Bởi lẽ, ngay khi bom đạn tàn khốc những trên lãnh thổ chúng ta, Bob Dylan đã sáng tác một loạt ca khúc thức tỉnh lương tri người Mỹ tiến bộ, rằng cuộc đổ quân mà nước Mỹ tiến hành ở Việt Nam hoàn toàn tàn nhẫn và phi nghĩa.

Nhiều ca khúc Bob Dylan mà tiêu biểu là “Thoảng bay trong gió” (Blowin' in the wind) đã được hát vang trong những đợt biểu tình rầm rộ của sinh viên và trí thức Mỹ xuống đường phản đối chiến tranh tại Việt Nam.

Bob Dylan là một huyền thoại của nước Mỹ. Hình ảnh Bob Dylan hát rong trên mọi nẻo đường, được xem như một biểu tượng văn hóa Mỹ. Ca từ của Bob Dylan giàu chất thơ, mà quan trọng hơn là gây rúng động mạnh mẽ cho những ai yêu chuộng hòa bình và công lý.

Có nhiều ý kiến khác nhau về việc Bob Dylan được trao giải Nobel, nhưng trong bối cảnh nhân loại đang đối mặt với nhiều nguy cơ xung đột, thì ca từ của Bob Dylan xứng đáng được đề cao. Giải thưởng Nobel văn chương, ngoài yếu tố học thuật, cũng phải phụ thuộc vào thời tiết chính trị toàn cầu.

Bob Dylan ở tuổi 75 được giải Nobel văn chương, nghĩa là dòng ca khúc phản chiến đã được đưa lên vị trí mới. Người Việt đã nếm trải bao nhiêu mất mát trong chiến tranh suốt thế kỷ 20, chúng ta cũng có quyền tự hào về những nhạc sĩ phản chiến như Trịnh Công Sơn hoặc Miên Đức Thắng.

Giải Nobel văn chương chỉ xét ca từ, chứ không bận tâm đến giai điệu và khúc thức. Nhìn vào ca từ của Bob Dylan, ai cũng dễ đồng cảm với những khao khát dấn thân. Trong ca khúc “Chúa tể chiến tranh” (Masters of war), Bob Dylan mạnh mẽ phê phán: “Hãy đến đây, hỡi các ông chủ của chiến tranh. Quý vị chế tạo bấy nhiêu khẩu súng, bấy nhiêu máy bay tử thần, bấy nhiêu quả bom. Quý vị lại núp sau các bức tường, núp sau các bàn giấy. Tôi chỉ muốn quý vị biết rằng, tôi có thể nhìn thấu qua mặt nạ của quý vị...”.

Còn trong ca khúc “Gõ cửa thiên đường” (Knockin’ on heaven’s door), Bob Dylan bày tỏ trái tim tha thiết: “Mẹ ơi, xin hãy giấu đi cây súng của con. Con không thể bắn giết họ thêm nữa. Đám mây đen lạnh lẽo vây quanh. Con đau đớn gõ cánh cửa thiên đàng…”.

Tinh thần của Bob Dylan không khó để tìm thấy ở tuyển tập ca khúc “Da Vàng” của Trịnh Công Sơn xuất bản lần đầu năm 1966 hoặc tuyển tập ca khúc “Hát từ đồng hoang” của Miên Đức Thắng xuất bản lần đầu năm 1967.

Ngày 23/1/1970, tại Sài Gòn có một sự kiện chấn động dư luận quốc tế, đó là việc tòa án Mặt trận của chế độ Việt Nam Cộng hòa mở phiên xét xử và kết án 5 năm tù khổ sai đối với nhạc sĩ Miên Đức Thắng, vì đã sáng tác và trình diễn những ca khúc phản chiến. Bản luận tội nêu rõ: “Ca khúc của Miên Đức Thắng có lời lẽ oán trách và căm thù chiến tranh, khác hẳn với Trịnh Công Sơn chỉ nói lên thân phận làm người trong một quốc gia có chiến tranh”. Thử đối chiếu ca từ của Trịnh Công Sơn và Miên Đức Thắng.

Trịnh Công Sơn viết “Nước mắt cho quê hương” xót xa “Giọt nước mắt thương chim, chim bỏ xa rừng. Giọt nước mắt thương đêm, đêm đẩy xe tang… Giọt nước mắt không tên, xin để lại quê hương” và viết “Đi tìm quê hương” đau đớn: “Bao giờ đập tan gông cùm xiềng xích vô hình trói buộc đôi chân. Bao giờ đập tan gông cùm xiềng xích vô hình trói buộc tự do”.

Còn Miên Đức Thắng trong bài “Viên đạn” đã viết “Ôi những viên đạn bằng đồng, thật tươi, thật đỏ hồng. Các nước bạn đồng minh tặng cho dân Việt mình. Dân Việt cần cơm, các bạn đồng minh hiếu thảo tăng viện trợ thật cao, những viên đạn đỏ hồng. Những viên đạn bằng đồng, dân Việt chết đói khô, không làm sao nhai được”, và trong bài “Mẹ ơi nuôi con lớn để con làm tù binh” đã viết “Vì con không muốn giết, bao anh em của mình, vì con không muốn giết nên con làm tù binh…”.

Trịnh Công Sơn có sự nghiệp đồ sộ hơn Miên Đức Thắng. Và cả Trịnh Công Sơn lẫn Miên Đức Thắng dù cùng thế hệ, vẫn không thể ngang vai phải lứa với Bob Dylan, bởi hai lý do. Thứ nhất, Bob Dylan sáng tác bằng tiếng Anh có sức lan tỏa lớn hơn những ca khúc tiếng Việt của Trịnh Công Sơn và Miên Đức Thắng. Thứ hai, Bob Dylan quyết liệt chọn lựa một con đường và kiên định bước đi trên con đường ấy suốt cuộc đời, chứ không xem đề tài phản chiến như một cảm hứng nhất thời.