Hiện đang có hàng chục ngàn ha trồng thanh long ruột đỏ trên cả nước.
Gần 6 năm trước, vào ngày 4/5/2017, Viện Cây ăn quả Miền Nam và nhóm tác giả chính đã tiến hành thủ tục chuyển giao bản quyền giống thanh long ruột đỏ LĐ1 do Viện lai tạo cho Công ty TNHH Hoàng Phát Fruit với giá 5 tỷ đồng.
Tuy nhiên, trước thời điểm đó, giống thanh long ruột đỏ LĐ1 đã được trồng khá nhiều ở các tỉnh Bình Thuận, Long An và Tiền Giang.
Theo TS Võ Hữu Thoại, Viện trưởng Viện Cây ăn quả Miền Nam, để được công nhận giống cây trồng nông nghiệp mới theo quy định của Bộ NN-PTNT, giống thanh long ruột đỏ LĐ1 phải được sản xuất thử nghiệm với diện tích tối thiểu 50ha. Vì vậy, trước đây, Viện đã phối hợp với một số hộ nông dân để cung cấp giống cho họ sản xuất thử. Do nguồn tài chính hạn hẹp, khi tổ chức sản xuất thử nghiệm, Viện chủ trương thu một phần kinh phí của các hộ nông dân tham gia, việc thu phí này không mang tính chất thương mại.
Tuy nhiên, trong quá trình hợp tác trồng thử với Viện Cây ăn quả Miền Nam, nhiều nông dân đã tự nhân giống thanh long ruột đỏ LĐ1 và phổ biến ra ngoài. Qua nhiều năm, diện tích trồng giống LĐ1 đã lên tới hàng chục nghìn ha chỉ tính riêng tại các tỉnh Bình Thuận, Long An và Tiền Giang.
Khi Nhật Bản chấp nhận cho phép thanh long Việt Nam được xuất khẩu vào thị trường này, phía bạn yêu cầu các doanh nghiệp xuất khẩu phải có mã số vùng trồng đối với thanh long (cả ruột trắng và ruột đỏ). Muốn được cấp mã số vùng trồng, doanh nghiệp phải có bản quyền giống. Vì vậy, nhiều doanh nghiệp muốn xuất khẩu thanh long ruột đỏ LĐ1 sang Nhật Bản (thu mua từ những Hợp tác xã, hộ nông dân tự nhân giống này để sản xuất) đã không được cấp mã số vùng trồng do không có bản quyền vì không phải là giống do Hoàng Phát Fruit (đơn vị đang nắm bản quyền) cung cấp. Điều này đang ảnh hưởng ít nhiều đến việc xuất khẩu thanh long sang Nhật Bản.
Trước tình hình đó, chiều ngày 16/2/2023, tại TP.HCM, Cục Trồng trọt đã tổ chức buổi họp “Thông tin về giống thanh long ruột đỏ LĐ1”. Ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt, cho biết, buổi họp nhằm giải quyết 2 vấn đề. Thứ nhất là làm sao đảm bảo hài hòa lợi ích của nông dân, doanh nghiệp và lợi ích quốc gia. Thứ hai là đảm bảo quyền lợi cho các hộ nông dân đã tự phát triển giống thanh long ruột đỏ LĐ1 trước thời điểm giống này được Viện Cây ăn quả Miền Nam chuyển giao bản quyền cho Công ty TNHH Hoàng Phát Fruit.
Buổi họp thông tin về giống thanh long ruột đỏ LĐ1 do Cục Trồng trọt chủ trì.
Với tinh thần đó, buổi họp đã có nhiều ý kiến trao đổi thẳng thắn, thậm chí là trái chiều nhau và có cả những ý kiến khá bức xúc đến từ một số nông dân, doanh nghiệp.
Nhưng rồi, qua sự chia sẻ của các chuyên gia, các nhà quản lý, các đại biểu tham dự cuộc họp đã dần hiểu được sự cần thiết của việc bảo hộ bản quyền giống cây trồng, việc Viện Cây ăn quả Miền Nam chuyển giao bản quyền giống LĐ1 cho Hoàng Phát Fruit và công ty này tiến hành các hoạt động bảo hộ bản quyền là đúng pháp luật, tuy nhiên cũng cần có sự chia sẻ lợi ích liên quan đến bản quyền giống LĐ1 trong bối cảnh nông dân ở nhiều địa phương tự ý nhân ra trồng trên diện tích lớn từ trước năm 2017.
Để chia sẻ quyền lợi liên quan đến giống LĐ1, bà Nguyễn Thị Kim Thoa, Tổng Giám đốc Hoàng Phát Fruit, cam kết, công ty sẽ cùng chia sẻ bản quyền giống thanh long ruột đỏ LĐ1 với nông dân, HTX và các doanh nghiệp khác.
Theo đó, đối với thị trường Hàn Quốc và Nhật Bản, những nông dân đang trồng giống LĐ1 do Viện Cây ăn quả Miền Nam cung cấp trước đây để trồng thử nghiệm, công ty sẵn sàng ký hợp đồng bao tiêu với sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn của Nhật Bản, với giá cao hơn thị trường 20-30%.
Với những HTX có sử dụng giống từ nguồn như trên và đang có nhu cầu mở rộng sản xuất để xuất khẩu sang Nhật Bản, Hoàng Phát Fruit sẵn sàng tham gia hướng dẫn theo tiêu chuẩn Nhật Bản và bao tiêu sản phẩm.
Với các doanh nghiệp xuất khẩu thanh long ruột đỏ LĐ1 sang Nhật Bản, Hoàng Phát Fruit chia sẻ bản quyền bằng cách chấp nhận do doanh nghiệp đó được xuất khẩu giống LĐ1 nhưng phải đóng phí bản quyền cho công ty từ 10-30 đồng/kg (tùy theo mức sản lượng xuất khẩu mà doanh nghiệp đạt được).
Đặc biệt, khi tiêu thụ trên thị trường nội địa hoặc xuất khẩu sang các thị trường khác ngoài Nhật Bản và Hàn Quốc, các doanh nghiệp khác được Hoàng Phát Fruit miễn phí bản quyền trong 5 năm (bắt đầu từ năm 2023).
Bà Thoa chia sẻ “Với các doanh nghiệp muốn xuất khẩu giống thanh long ruột đỏ LĐ1, Hoàng Phát Fruit sẵn sàng hợp tác cùng doanh nghiệp đó ký hợp đồng bao tiêu với nông dân với giá từ 40.000 đồng/kg trở lên”.
Ông Nguyễn Như Cường đánh giá cao tinh thần chia sẻ lợi ích một cách minh bạch, rõ ràng của Hoàng Phát Fruit khi tuyên bố chỉ thu phí bản quyền với thanh long ruột đỏ LĐ1 xuất khẩu sang Hàn Quốc, Nhật Bản với mức phí phù hợp, còn lại là miễn phí trong 5 năm khi xuất sang các thị trường khác.
