Cùng với nhóm hàng sợi, kim loại và nông lâm thủy sản, xi măng Việt Nam từng bị điều tra chống bán phá giá.
Gia tăng số vụ bị áp phòng vệ thương mại
Theo Bộ Công thương, trong giai đoạn 2005-2010, hàng xuất khẩu Việt Nam bị áp 25 vụ liên quan đến phòng vệ thương mại. Con số này tăng lên thành 52 vụ trong 5 năm từ 2011-2015, và 109 vụ giai đoạn 2016-2021.
Là quốc gia có quy mô xuất khẩu tăng trưởng mạnh, Việt Nam dễ chịu tác động của những biến động địa chính trị trên thế giới bởi chúng tác động trực tiếp đến các hoạt động phòng vệ thương mại. Riêng 11 tháng đầu năm 2022, các nước đã tiến hành 16 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.
Các quốc gia thường khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại với Việt Nam là Hoa Kỳ, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ. Trong đó, Hoa Kỳ điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất, với 41 vụ (số liệu năm 2021). Xếp sau là: Ấn Độ 28 vụ, Thổ Nhĩ Kỳ 24 vụ, Canada 18 vụ, Indonesia 11 vụ, Malaysia 10 vụ, Thái Lan 8 vụ. Riêng thị trường EU, số vụ việc có xu hướng giảm.
Các sản phẩm bị điều tra phòng vệ thương mại tập trung nhiều tại lĩnh vực cơ khí, kim loại, sợi và nông - lâm - thủy sản. Đây đều là những ngành hàng có giá trị xuất khẩu lớn, tạo áp lực cạnh tranh với các ngành sản xuất tại nước nhập khẩu, khiến họ đề nghị Chính phủ can thiệp bằng các biện pháp như chống bán phá giá, chống trợ cấp.
Ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công thương đánh giá: "Với xu hướng như thế này, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam tiếp tục có nguy cơ là đối tượng bị điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài".
Lý giải cho việc này, ông Trung cho rằng doanh nghiệp Việt Nam đa số thuộc diện nhỏ và vừa, hiểu biết về phòng vệ thương mại chưa sâu nên bị động khi vướng vào vụ việc. Một điểm nữa, là doanh nghiệp xuất khẩu đôi lúc chưa thật kiểm soát được vấn đề truy xuất nguồn gốc, đặc biệt là hàng chuyển tải.
Ông Chu Thắng Trung chia sẻ tại Tọa đàm 'Rủi ro và giải pháp hạn chế bị điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam'.
Nhiều biện pháp mới từ nước nhập khẩu
Bên cạnh những biện pháp phòng vệ thương mại truyền thống như chống bán phá giá, trợ cấp, tự vệ, một số thị trường như Hoa Kỳ đã tiến hành điều tra và áp dụng những phương thức mới mang tính chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.
Các nước nhập khẩu hiện điều tra rất kỹ xuất xứ hàng hóa để xác định có hay không hành vi trốn thuế, theo ông Trung. Ngay cả các hình thức kinh doanh và phân phối hàng hóa cũng được các thị trường này quan tâm, làm rõ.
Nhận xét rằng các biện pháp phòng vệ thương mại giờ không còn giới hạn ở một số ít thị trường, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại cho rằng nguyên nhân sâu xa nằm ở chỗ: Việt Nam đang hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới, đặc biệt trong quá trình thực thi các FTA thế hệ mới.
"Lật ngược vấn đề, chúng ta có thể coi việc bị điều tra phòng vệ thương mại là một dấu hiệu cho thấy hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam ngày càng có chỗ đứng tại các thị trường nước ngoài, thậm chí cạnh tranh trực tiếp với hàng hóa của nước nhập khẩu", ông Trung bày tỏ.
Ngành sản xuất xi măng hiểu rất rõ điều này. Ông Lương Đức Long, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội xi măng Việt Nam cho biết, sản lượng xi măng của nước ta đang đứng thứ ba trên thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ.
Ông Long kể lại sự việc với Philippines. Theo đó, vào năm 2021, Việt Nam chiếm khoảng 92% thị phần xi măng xuất khẩu vào nước này. Các nhà sản xuất xi măng của Philippines sau đó đã kiện Việt Nam bán phá giá. Doanh nghiệp Việt Nam có nguy cơ chịu mức thuế lên đến 23%, gây thiệt hại lớn cho giá trị xuất khẩu.
"Nghe nói thì nhiều, nhưng phải tới khi tiếp cận vụ việc, chúng tôi mới biết thế nào là bán phá giá khi xuất khẩu. Đó đều là những khái niệm mới mẻ với những người làm xuất khẩu", ông Long chia sẻ.
Để hỗ trợ doanh nghiệp và hiệp hội ngành hàng, Cục phòng vệ thương mại chủ trương duy trì hệ thống cảnh báo sớm dựa theo Đề án 316 của Thủ tướng ban hành năm 2020. Về phía doanh nghiệp, Cục khuyến cáo khắc phục tâm lý e ngại khi tham gia vào các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại.
"Thực thi các FTA thế hệ mới, với những ưu đãi về thuế suất sẽ tất yếu dẫn đến các vụ việc phòng vệ thương mại ngày một nhiều và mang tính chất phức tạp hơn. Các FTA hiện nay đa số đều có riêng một chương quy định về phòng vệ thương mại. Do đó, chúng ta cần tránh những biện pháp phòng vệ thương mại không mong muốn xảy ra", Cục trưởng Chu Thắng Trung nhấn mạnh.
