Cuộc 'cách mạng công nghệ' ở làng nghề bánh cáy trăm tuổi

Món quà tiến vua nức danh quê lúa

Từ lâu, làng Nguyên Xá (hay còn gọi là làng Nguyễn), xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình nổi tiếng với nghệ thuật dân gian rối nước và nghề làm bánh cáy. Theo lịch sử làng nghề, tổ nghề là bà Nguyễn Thị Tần (con gái đời thứ 6 tộc họ Nguyễn Công) sinh năm 1724. Bà là người  phát kiến ra loại bánh ngũ vị tiến Vua, với màu sắc đẹp mắt như trứng của con cua đồng (tiếng địa phương gọi con cáy). Vua ăn khen ngon, đặt tên cho loại bánh dân dã cái tên thuần phát – bánh cáy.

Từ những nguyên liệu đồng quê như thóc, gạo, lạc, vừng, bí đao…, qua bàn tay tài hoa của những người nông dân quê lúa để trở thành sản vật nổi tiếng. Bánh có nguyên liệu chính là gạo nếp (nếp cái hoa vàng) và nhiều nguyên liệu đi kèm khác. Bánh cáy ngon là vừa đủ độ dẻo, ngọt, gạo nếp, lạc vừng dậy mùi, cắn miếng bánh thấy lạ miệng khi trong đó có mứt bí, gừng tươi cay nồng. Sự kết hợp các loại nguyên liệu này tạo nên một hương vị đặc trưng của vùng đất Thái Bình.

Theo thời gian, làng nghề bánh cáy Nguyên Xá có hàng trăm hộ sản xuất, mỗi hộ lại có bí quyết để làm nên hương vị riêng biệt tạo thành thức quà quê nổi tiếng. Từ tri thức cha ông để lại, những người con làng nghề bánh cáy làng Nguyễn hàng trăm năm qua nối nghề, làm giàu từ sản vật quê hương. Không ngừng nâng cao chất lượng, mẫu mã, hình thức, nhiều cơ sở sản xuất bánh cáy đã mạnh dạn đầu tư hàng trăm triệu đồng mua máy móc, ứng dụng công nghệ hiện đại để sản phẩm làm ra ngày một tốt hơn.

Thiên Đức là một trong số ít những hộ gia đình tại xã tiên phong đầu tư máy móc từ cách đây nhiều năm. Khi nhận ra sức người không thể đảm nhận những đơn hàng lớn, gia đình anh Đông đã đầu tư hàng trăm triệu đồng cho máy móc, có những loại máy tốn hơn nửa tỷ đồng. Đó là máy cắt bánh cáy, máy đảo bánh cáy, máy ép khuôn, máy đóng gói, máy cắt dán tự động... Theo anh Đông, đây là một “cuộc cách mạng”.

“Ngày trước đảo bánh mất rất nhiều thời gian. Trộn các nguyên liệu vào với nhau thành một hỗn hợp phải đều, quyện nhau. Người làm việc này phải có sức khỏe. Giờ thì khác rồi, máy đảo vừa giúp công nhân bớt sức lao động, vừa nhanh mà hỗn hợp sẽ được trộn đều tay hơn”, anh Đông chia sẻ

Tương tự, xưởng sản xuất Yến Quỳnh với 13 năm cũng đang mạnh dạn đầu tư máy móc vào sản xuất. Anh Trọng Quỳnh - chủ cơ sở cho biết, các sản phẩm khi đóng gói bằng máy đều và đẹp mắt hơn khi đóng gói thủ công. Số lượng công nhân cũng giảm đi nhiều so với trước. Trước kia, mỗi tháng phải xuất ra 30 - 40 tấn hàng, anh phải mượn 30 - 40 nhân công nhưng có máy móc, số lượng công nhân cần đến  chỉ cần thuê từ 10 - 15 người. “Máy móc đã giúp gia đình tôi tiết kiệm được tiền thuê khoảng 20-25 nhân công trong khi năng suất lại gấp đôi”, anh Quỳnh nói. 

Khi nhân lực giảm đi, giá thành sản phẩm từ đó cũng giảm theo, từ đó khách hàng nào cũng có thể mua đặc sản về sử dụng, làm quá biếu... từ đó thúc đẩy làng nghề phát triển. 

Chỉ dẫn địa lý cho đặc sản bánh cáy

Không ngừng cải tiến mẫu mã, hương vị sản phẩm, các hộ sản xuất ở làng nghề cũng tích cực hoàn thiện “hồ sơ” pháp lý, chỉ dẫn địa lý cho sản vật quê mình.

“Chúng tôi cũng đã đăng ký tham gia chương trình OCOP theo các tiêu chí của địa phương. Hiện tại, bánh cáy Thiên Đức đã được công nhận OCOP 4 sao, được hỗ trợ làm QR Code trên bao bì giúp người tiêu dùng tra cứu thông tin sản phẩm; dán tem OCOP vừa khẳng định chất lượng, vừa bảo vệ sản phẩm không bị làm giả, tạo điều kiện quảng bá, xúc tiến thương mại, bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng”, anh Đông chia sẻ thêm.

Với có sở sản xuất bánh cáy Yến Quỳnh, anh Quỳnh cũng chí tâm lựa chọn những nguyên liệu tự nhiên, không chất hóa học hay phẩm màu. Đó chính là bí quyết giúp sản phẩm truyền thống lấy được thiện cảm hơn từ khách hàng.

“Khách hàng hiện tại có xu hướng thích những sản phẩm tự nhiên, tươi, sạch. Bên cạnh việc sử dụng màu từ các loại quả, lá, gia đình tôi cũng như nhiều xưởng sản xuất khác đã dần giảm ngọt khi chế biến. Thay vì cho 10 cân đường trong một mẻ bánh, chúng tôi đã giảm đi 1/2 để đáp ứng nhu cầu ăn ít ngọt của người dân”, anh Quỳnh cho biết.

Kẹo gạo lứt, kẹo lạc vị lá má hay các sản phẩm bánh kẹo khác cũng được làng nghề sản xuất đưa ra thị trường. Nguyên liệu tự nhiên như lá má mang tính mát và lành tính, ngoài ra có tác dụng giảm độ ngọt cho sản phẩm.

Những năm trước, bánh cáy Nguyên Xá được đóng thành tảng hình chữ nhật dài khoảng 20cm, mỗi một lần sử dụng phải dùng dao để thái thành từng lát. Hình thức truyền thống không chỉ gây khó khăn cho thực khách mà còn ảnh hưởng tới chất lượng bánh do khó bảo quản. Làng nghề đã dần xoá bỏ, chuyển sang đóng gói thành các viên thỏi như kẹo lạc, bọc riêng rẽ trong những túi nhỏ giúp việc sử dụng tiện lợi hơn, dễ cầm đi khi di chuyển, nhỏ gọn vừa sử dụng. Sau những nỗ lực không ngừng, sản vật bánh cáy quê lúa đã phủ sóng khắp các tỉnh thành trên cả nước, xuất ngoại sang Anh, Nhật Bản, Lào và sắp tới là Trung Quốc.

Trong tương lai, anh Đông đang ấp ủ sẽ mở thêm các gian hàng tại trạm dừng chân, tạo ra mô hình trải nghiệm cho các bạn nhỏ có thể tự trải nghiệm làm bánh cáy, tự tay làm những chiếc bánh cáy cho mình, từ đó có những kỷ niệm đẹp về làng nghề tuổi đời hơn 300 năm của quê lúa Thái Bình.