Bên những cung 'đường chuột chạy'

Vấn nạn giống giả ở vùng cao

Hôm ấy từ trung tâm của huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái tôi đi xe máy theo "đường chuột chạy" đất, đá lổn nhổn rộng chừng 30-40 cm với hàng trăm khúc cua gấp, hàng ngàn cái ổ gà, ổ trâu để đến nhà ông Cứ A Lềnh ở Háng Bla Ha B.

Một ngôi nhà Mông điển hình với vách gỗ, nền đất, mái fibro xi măng và không có cửa sổ. Vụ mùa rồi ông mua 7 kg giống LC25 để gieo cấy. Bình thường ông sẽ thu được 40 bao thóc (mỗi bao 40 kg) nhưng vụ mùa rồi thì chẳng được bao nào nên phải dùng thóc cũ của vụ xuân, giờ chỉ còn có 10 bao, không đủ ăn đến vụ mới.

Khi lúa thất thu, cán bộ có lên kiểm tra tình hình và bảo trong vùng nhiều nhà cũng bị, chịu khó chờ xem thế nào. Theo báo cáo chưa đầy đủ của Phòng Nông nghiệp-PTNT huyện Mù Cang Chải (cũ), tại xã Khao Mang có 0,8 ha lúa của 5 hộ, tại xã Lao Chải có 2,6 ha của 6 hộ trồng nhưng không có hạt, bông lúa đến vụ mà không biết cúi đầu. Phần mua theo lời giới thiệu dẻo quẹo của chủ một cửa hàng vật tư nông nghiệp ở xã Mường Kim, huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu, phần mua theo những lời quảng cáo đường mật trên mạng xã hội facebook.

Nhà ông Lềnh không có trâu, bò, lợn, chỉ có mỗi đàn gà cả lớn lẫn bé chừng 20 con. Cứ A Linh con ông sinh năm 1998 đã có đàn con 4 đứa, lớn nhất 6 tuổi, nhỏ nhất mới 10 tháng, toàn là gái. Từ đứa thứ ba mỗi lần đẻ là mỗi lần gia đình phải nộp phạt 300.000đ. Tôi hỏi còn muốn đẻ tiếp không, vợ Linh cười, bảo có chứ, phải đẻ đến khi nào có con trai mới thôi.

Tục lệ của người Mông ngàn đời nay là vậy, nhất định phải có con trai để lo việc thờ cúng trong nhà. Đẻ nhiều thế nên vợ Linh như một con gà mái suốt ngày chỉ biết quanh quẩn bên ổ trứng, lao động trong nhà  còn có 3 người gồm bố mẹ chồng và chồng. Nhưng anh chồng hơn 1 năm nay cũng không đi làm thuê được bởi con đi học ở xã, cách nhà 12 km, vợ không biết đi xe máy nên cứ phải đưa đi đón về. Mỗi tuần lũ trẻ được bố cho 2.000-3.000 đồng để mua 1 gói kẹo chia nhau.

Hỏi về tiền, Linh lục trong nhà một hồi rồi đem ra đúng 630.000 đồng tiền ăn thừa học kỳ vừa rồi của đứa con đầu đang học tiểu học trên xã. Số tiền ấy anh dự tính sẽ mua mấy đôi dép mới cho đám trẻ con vui ngày Tết. Nhà anh chỉ có 1 cái bóng đèn mấy oát, mỗi tháng mất 15.000 đồng tiền điện.

Địa hình đồi núi dốc, không có đường ô tô vào bản, không có đường dân sinh vào các khu sản xuất nên mỗi khi nhìn sang huyện Văn Bàn, nhìn sang tỉnh Sơn La gần đó Linh thấy thèm cảnh ô tô tải ghé đít tận đồi để mua nông sản chứ không phải gùi như ở bản mình. Đàn ông khỏe gùi 30 kg, đàn bà yếu chỉ gùi 20 kg, cả ngày được 3-5 tạ sắn, bán được 1.500 đồng/kg nên cái nghèo cứ như dây quấn vào chân. Bản có 132 hộ thì có 56 hộ nghèo.

Cú lừa trên mạng

Rời Háng Bla Ha B, tôi đến Háng Bla Ha A nơi đang có con đường bê tông rất lớn thi công gấp rút đến. Năm vừa rồi các hộ nghèo của bản được nhà nước hỗ trợ 13 con trâu và 33 téc nước. Khi được hỏi tổng số tiền mà mỗi hộ ở đây có, Cứ A Tủa- trưởng bản ước tính: Bản có 171 hộ thì 76 hộ nghèo, còn lại là trung bình và giàu. Hộ nghèo có 2-3 triệu đồng. Hộ trung bình có 10-20 triệu đồng. Hộ giàu có 30-60 triệu đồng, trong đó 3 hộ gửi tiết kiệm gồm Lù A Tủa gửi khoảng 150 triệu đồng nhờ tiền bán đất, bán trâu, bán lợn; Cứ A Ninh gửi khoảng 100 triệu đồng nhờ nghề bán hàng và Cứ A Sình gửi khoảng 30 triệu đồng nhờ tiền bán trâu.

Nhà Cứ A Tủa thuộc diện hộ giàu, không vay của ai cũng không cho ai vay hay gửi tiết kiệm gì, đang có 10 triệu đồng nhờ bán 2 con lợn to, 4 con lợn nhỏ. Làm trưởng bản kiêm Phó bí thư anh được phụ cấp 3,9 triệu đồng, đó là mới được tăng chứ năm ngoái chỉ hơn 2 triệu đồng. Ngoài nguồn thu đó, mỗi năm Tủa bán 10-15 con lợn lãi được 20 triệu đồng, bán thảo quả được 3-4 triệu đồng trong khi đó có 4 miệng ăn: “Mình là đảng viên, lại là cán bộ phải phấn đấu thoát nghèo vào năm 2021 để làm gương cho nhiều hộ khác. Muốn thoát được nghèo mỗi đầu người mỗi tháng phải có 1,5 triệu đồng/tháng cơ nhưng thực tế có những nhà không trong hộ nghèo nhưng chưa đủ 1,5 triệu đồng/người/tháng đâu”…

Mấy năm trước một số thanh niên của bản như Lý A Thắng, Lù A Thắng đi làm thuê dưới Hà Nội bị giữ lại đòi tiền chuộc, mỗi người vài triệu đồng, khi bố mẹ gửi thì được thả ra. Mới đây Lý A Dơ-Phó Chủ tịch UBND xã Khao Mang đồng thời là dân trong bản chẳng biết đánh bạc qua mạng hay bị lừa đảo qua mạng mà mất cỡ 1 tỷ đồng, phải xin nghỉ việc để đi làm thuê dưới Hà Nội.

Những ngày cận Tết đến bản Mông nào cũng thấy đám phụ nữ ngồi trước sân nhà để may quần áo mới. Vàng Thị Lỳ vợ của Lý A Dơ cũng vậy. Năm nay chị mới 36 tuổi nhưng đã về làm dâu nhà ông Lý Dua Giàng được tròn 20 năm. Ông bà có 10 người con và Dơ là con út. Kể từ ngày nó bị lừa đến vỡ nợ phải bán đi 3 đám ruộng và 1 đám vườn trả mà vẫn còn nợ vài trăm triệu đồng, nhà ông từ giàu nhất bản thành nghèo nhất bản. Và vợ của Dơ cũng trở nên lầm lỳ, ít nói hơn trong những ngày chồng biền biệt đi làm thuê xa nhà, không về.

Ông Giàng vốn là cựu Bí thư xã Khao Mang thì than thở: “Lương hưu của tôi mỗi tháng 3,2 triệu đồng thì phải xẻ cho con dâu 1 triệu đồng rồi. Nhà tôi giờ không có trâu, không có bò, không có dê, chỉ có mấy con lợn nhỏ, vài con gà bé. Con thằng Dơ, đứa cháu trai học lớp 12 bỏ học làm bưng bê hàng quán ở dưới huyện, còn đứa cháu gái học lớp 9 bỏ học làm công nhân ở tỉnh Hải Dương. 78 tuổi tôi vẫn còn phải lao động thay cho con trai đi làm ruộng hay đi sửa mương nước”…

Lần đầu tiên tôi được nói chuyện với một người lên chức kị bằng xương bằng thịt như ông Giàng bởi nhà ông có truyền thống cứ 15-16 tuổi là con trai đã lấy vợ, con gái gả chồng rồi. Mấy năm trước vợ ông mất. Đám ma bà mổ 1 con trâu, 1 con bò và 7 con lợn ăn mấy ngày kể cũng đã to nhưng tôi nghe nói có những đám ma ở nơi khác còn mổ 2-3 con trâu bò, vài chục con lợn nên rất tò mò, hỏi đường để tìm đến.