Giữa mùa hạn mặn, kênh nội đồng đầy ắp nước ngọt

Không lơ là, chủ quan

Ông Diệp Như Bình, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu tỉnh Trà Vinh, cho biết: Đến thời điểm này, dù xâm nhập mặn không gay gắt như những năm trước, nhưng vẫn cần chủ động ứng phó. Bởi mức độ ảnh hưởng của mặn ở Trà Vinh và khu vực ven biển ĐBSCL phụ thuộc lớn vào nguồn nước từ thượng nguồn sông Cửu Long.

"Những năm mưa nhiều, nước về dồi dào thì xâm nhập mặn giảm; ngược lại, khi lượng mưa ít và các hồ chứa thượng nguồn tích nước bất thường, mặn sẽ xâm nhập sâu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng. Vì vậy, chưa thể chủ quan mà cần giám sát chặt chẽ", ông Bình giải thích.  

Tại các cống đầu mối trong tỉnh, đơn vị vận hành đã bố trí nhân viên trực 24/24, đo độ mặn 2 lần mỗi ngày theo con nước, đồng thời kiểm tra mẫu nước 15 phút/lần trong suốt quá trình mở cống trữ ngọt. Nếu phát hiện độ mặn tăng bất thường, cống sẽ được đóng ngay. Ngoài ra, trạm quan trắc cũng được giám sát liên tục, giúp kịp thời phát hiện dao động của độ mặn. Khi có thay đổi, nhân viên sẽ đo thực tế để điều chỉnh phương án vận hành, đảm bảo nguồn nước phục vụ sản xuất. 

Kết quả đo độ mặn, ngày 24/2, tại cống Rạch Rum là 4,2 phần nghìn, cống Bông Bót 3,7 phần nghìn, cống Tân Dinh 1,9 phần nghìn các cống đã đóng hoàn toàn để ngăn mặn. 

Theo đại diện Xí nghiệp Thủy nông huyện Cầu Kè, năm nay xâm nhập mặn ít gay gắt hơn những năm trước, do độ mặn vượt mức cho phép chỉ xuất hiện rải rác, với đợt kéo dài nhất khoảng 7 ngày. Trong khi đó, cùng kỳ năm trước, có thời điểm nhân viên vận hành phải chờ đến nửa tháng mới có thể mở cống lấy nước, bổ sung cho các kênh nội đồng.

Công trình phát huy hiệu quả

Cách không xa cống Tân Dinh (huyện Cầu Kè) là huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long - địa phương có phần lớn diện tích trồng cây ăn trái, trong đó nhiều loại cây nhạy cảm với độ mặn như sầu riêng với khoảng 250 ha.

Bà Lê Thị Thùy Linh, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Trà Ôn cho hay, đến thời điểm hiện tại việc đầu tư hoàn thiện hệ thống thủy lợi kết hợp với vận hành hợp lý các công trình đã giúp Trà Ôn cơ bản vượt qua hạn mặn, đảm bảo sản xuất ổn định.

Cống Vũng Liêm (là công trình kiểm soát mặn lớn nhất tỉnh Vĩnh Long hiện nay) cùng với cống Bông Bót và Tân Dinh ở tỉnh Trà Vinh thuộc tiểu dự án Nam Mang Thít có tổng mức đầu tư hơn 746 tỷ đồng, hỗ trợ kiểm soát mặn, lấy ngọt phục vụ sản xuất cho gần 300.000 ha đất ở hai tỉnh.

Các cống đã vận hành, ngoài lợi ích ngăn mặn và hỗ trợ phát triển giao thông, phòng chống sạt lở, đảm bảo an ninh nguồn nước... còn giúp bà con yên tâm chuyển đổi cơ cấu cây trồng.

"Trước đây, ở khu vực giáp ranh tỉnh Trà Vinh, bà con chỉ trồng dừa và ổi do lo ngại độ mặn làm rụng trái các loại cây có giá trị cao. Tuy nhiên, từ khi có cống ngăn mặn, nhiều hộ mạnh dạn chuyển sang trồng chôm chôm, sầu riêng, thu nhập tăng lên gấp nhiều lần", bà Linh chia sẻ.

Đem nước về vùng đất khó

Nằm ở hạ nguồn sông Hậu và gần giáp biển huyện Tiểu Cần, tỉnh Trà Vinh là địa phương thường xuyên bị ảnh hưởng của hạn mặn. Đơn vị vận hành đã đóng kín các cống ngăn mặn trên địa bàn huyện ở các thời kỳ cao điểm hạn mặn. Đồng thời, để trữ nước phục vụ sản xuất ngành nông nghiệp, huyện đã triển khai nạo vét 34 tuyến kênh thủy lợi nội đồng với tổng chiều dài gần 38.000m, tổng kinh phí lên đến hàng tỷ đồng.

Bên cạnh đó, Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Tiểu Cần cũng phối hợp với Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Công trình Thủy lợi Trà Vinh để nạo vét thêm 3 tuyến kênh cấp hai với chiều dài 3.900m, thay mới bọng, lắp đặt 34 nắp cống nhằm đảm bảo nguồn nước phục vụ sản xuất. Nhờ các giải pháp đồng bộ, khoảng 8.100 ha lúa trên địa bàn sắp đến kỳ thu hoạch không bị ảnh hưởng bởi hạn mặn.

Ông Võ Quang Cường, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Tiểu Cần, vui mừng cho biết năng suất lúa vụ đông xuân dự kiến đạt từ 7 đến hơn 7 tấn/ha, cao hơn vụ trước khoảng 0,5 tấn/ha. Ngoài ra, tại các xã Tân Hòa, Tân Hùng, Ngãi Hùng và Hùng Hòa, nguồn nước ngọt vẫn đảm bảo để người dân tiếp tục phát triển nghề nuôi cá lóc. 

Theo ông Cường, việc vận hành hệ thống tiếp nước ngọt từ cống Bông Bót và cống Tân Dinh (huyện Cầu Kè) đã góp phần quan trọng trong việc cung cấp nước cho sản xuất, đặc biệt là các khu vực sâu trong nội đồng. Như xã Hiếu Tử trước đây do địa hình gò cao nên hệ thống kênh nội đồng không thể dẫn nước về, khiến tình trạng thiếu nước nghiêm trọng.

“Còn nhớ mùa khô năm 2019, khi nước mặn từ hạ lưu tràn lên, trong khi nước ngọt từ thượng nguồn không chảy về, kênh mương bị tù đọng, ô nhiễm, cỏ mọc um tùm, hàng chục hecta lúa bị nhiễm mặn, năng suất lúa giảm còn 200-300kg/công”, ông Cường kể. 

Giờ đây những con kênh từng ao tù, nước đọng khi xưa đã được khai thông, đầy ắp nước ngọt, giúp khoảng 700 ha lúa của xã phát triển xanh tốt. Nông dân làm việc cũng thảnh thơi hơn giữa mùa hạn mặn.

Ông Thạch Sơ Ri ở ấp Ô Trao, xã Hiếu Tử nói: Vào thời điểm này hằng năm, mực nước trong kênh nội đồng thường chỉ còn một nửa, thậm chí có năm cạn đáy. Chúng tôi phải thay phiên bơm nước suốt ngày đêm, rất vất vả. Năm nay, nhờ kênh được nạo vét, nước dâng gần đến mặt bờ, bà con không còn lo thiếu nước.

Ông Diệp Như Bình, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu tỉnh Trà Vinh khuyến cáo, các địa phương cần thường xuyên cập nhật thông tin về hạn mặn để người dân chủ động tích trữ nước ngọt, đảm bảo phục vụ sản xuất và sinh hoạt. Chính quyền phải theo dõi chặt chẽ các bản tin dự báo từ cơ quan chuyên môn để có kế hoạch trữ nước hợp lý. Nông dân thường xuyên thăm đồng để phát hiện sớm các vấn đề trên ruộng và kịp thời xử lý.

Trước khi bơm nước vào ruộng, bà con nên đo độ mặn để tránh ảnh hưởng đến cây trồng. Đồng thời, cần sử dụng nước tiết kiệm và hiệu quả bằng các biện pháp canh tác phù hợp như tưới ngập - khô xen kẽ, áp dụng mô hình “1 phải, 5 giảm” và các phương pháp canh tác bền vững khác.

“Về lâu dài, để ứng phó hạn mặn hiệu quả, Trung ương cần có cơ chế phối hợp với các nước trong lưu vực sông Cửu Long để điều tiết vận hành các hồ chứa thượng nguồn hợp lý. Đồng thời, công tác dự báo khí tượng thủy văn cần được thực hiện kịp thời, chính xác nhằm đưa ra giải pháp ứng phó hiệu quả”, ông Bình đề xuất.