Đề thi Ngữ văn: Chưa thoát khỏi 'vòng kim cô an toàn'

Đó là chia sẻ của Tiến sĩ Ngô Thanh Hải, giáo viên trường THPT Lạng Giang số 2, tỉnh Bắc Giang với Báo NNVN xung quanh đề thi Ngữ văn THPT quốc gia 2019.
 

An toàn tới mức nhàm chán, đơn điệu

Nhìn tổng thể đề thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn 2019 theo cá nhân tôi thì đây là đề thi phù hợp để xét tốt nghiệp THPT hơn là để xét tuyển đại học.

Tiến sĩ Ngô Thanh Hải.

Về căn bản đề thi đảm bảo những kiến thức, kỹ năng trọng tâm, đặc biệt theo chương trình Ngữ văn 12 như Bộ GD-ĐT đã công bố trước đó. Cấu trúc đề, tính chất, mức độ câu hỏi, văn bản tác phẩm được đưa ra làm ngữ liệu đọc hiểu cũng như ngữ liệu nghị luận văn học đều ở các dạng thức quen thuộc, không có gì bất ngờ, không đòi hỏi năng lực cảm thụ, tư duy gì lớn lao, cũng không cần đến sự sáng tạo, phản biện gì nhiều.

Học sinh ở mức trung bình, nắm kiến thức cơ bản vẫn có thể làm bài dễ dàng. Người ra đề chọn giải pháp an toàn nhất có thể để phù hợp với đám đông, không “phạm húy”, không tạo ra bất ngờ hay đột phá nào trong một khuôn khổ quen thuộc với nếp cảm, nếp nghĩ xưa nay về thi cử môn Ngữ văn.

Bốn câu hỏi thì có ba câu dạng nhận biết, thông hiểu bình thường, về các lớp nghĩa bề mặt ở một đoạn trích thơ mang tính giáo huấn nhiều hơn thẩm mĩ. Những câu hỏi khơi mở về sự cảm thụ riêng, quan điểm cá nhân, sự sáng tạo gần như triệt tiêu. Bản thân ngữ liệu đoạn thơ cũng không phải một ngữ liệu hay, thể hiện đặc trưng thơ hoặc đặt ra các vấn đề sâu sắc về tư tưởng, ý thức, hoặc những giá trị phổ quát.

Tuy nhiên cũng vì quá an toàn trong lối tư duy khuôn khổ, thiên hẳn sang việc phục vụ xét tốt nghiệp ở mặt bằng chung mà đề kém hấp dẫn, ít mang tính phân loại, gần như rất hiếm câu, ý hỏi mở, khuyến khích tư duy phản biện hay sự sáng tạo mới mẻ của học sinh.

Với nhiều học sinh, và cả giáo viên khi so sánh với đề minh họa của Bộ GD-ĐT đưa ra trước thì họ hụt hẫng. Một số hụt hẫng vì cấu trúc, tính chất của các câu, ý hỏi  khác, đặc biệt là cách hỏi ở câu nghị luận văn học 5,0 điểm.

Một số khác quá hụt hẫng vì trông đợi một đề văn từ đề minh họa sẽ tươi mới, sẽ mở hơn, thách thức học sinh, dành đất cho học sinh khá, giỏi sáng tạo, đặc biệt là sau đề thi tuyển sinh vào lớp 10 của Sở GD-ĐT TP HCM.
 

Loay hoay bao năm đổi nhưng không mới

Từ năm 2006, khi áp dụng bộ SGK mới, rất nhiều chủ trương, phong trào, thậm chí có cả công văn, chỉ thị bắt buộc phải đổi mới dạy học, kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn như thế này, hoặc như thế khác. Biết bao dự án, các cuộc tập huấn, thí điểm, thể nghiệm đã diễn ra. Song đến kỳ thi quan trọng nhất, thì sự thật là có đổi nhưng mới ít quá.

Đề văn của 5 năm trở lại đây, từ khi gộp hai kỳ thi trong một mức độ phân hóa ngày càng kém, yêu cầu về tư duy càng giảm. Năm nào Bộ GD-ĐT cũng chủ trương đề mở song thực tế thì năm mở năm không, có chăng mở cũng chỉ le lói vài ý nho nhỏ. Khoảng cách giữa thực tế với chủ trương, tinh thần hay các lời hô hào quá xa vời.

Môn văn thi THPT Quốc gia không hẳn nhằm đánh giá, phát huy năng lực văn của học sinh mà mang tính chất kiểm tra năng lực luyện thi của thầy, trò, các nhà trường thì đúng hơn.

Sự bất nhất giữa thi và học khiến mọi phong trào đổi mới phương pháp dạy và học đang rơi vào bế tắc, trở thành hình thức. Việc loay hoay giữa hai mục đích khác hẳn nhau là xét tốt nghiệp THPT trên một mặt bằng và tuyển sinh đại học khiến chính người ra đề cũng rơi vào một mớ mâu thuẫn. Khi người ra đề thi về thi tuyển thì sợ dư luận kêu đề khó, đánh đố…

Cho nên họ tự thu mình trong “vòng kim cô an toàn”, thỏa hiệp với một mặt bằng của đám đông xét tốt nghiệp, và tạo ra những đề thi không chất văn, không mấy sáng tạo, xưa cũ như hàng vài thập kỷ vẫn vậy.

Không cần nhìn xa, chúng ta chỉ cần tham khảo các đề thi tuyển sinh đại học của Trung Quốc và vài nước trong khu vực, thậm chí ngay đề thi tuyển lớp 10 môn Văn của TP Hồ Chí Minh cũng thấy rất khác.
 

Bộ GD-ĐT không nên ra đề minh họa nữa

Thạc sĩ Hồ Tấn Nguyên Minh, tổ Văn, trường THPT chuyên Lương Văn Chánh (tỉnh Phú Yên) nêu cho rằng: Bộ GD-ĐT không nên ra đề thi minh họa hàng năm nữa.

Thạc sĩ Hồ Tấn Nguyên Minh.

Trả lời câu hỏi của PV Báo NNVN về việc điểm thi môn Ngữ Văn năm nay thấp, điểm liệt và điểm dưới trung bình quá nhiều, điểm 8 trở lên quá ít, Thạc sĩ Hồ Tấn Nguyên Minh phân tích do một số nguyên nhân sau:

Thứ nhất, Bộ GD-ĐT ra đề minh họa, thông báo đề thi chính thức sẽ bám sát đề minh họa. Thầy cô giáo và học sinh cả nước ôn theo một “khuôn” của đề minh họa. Cuối cùng đề thi chính thức lại ra khác kiểu nên nếu ôn thi theo kiểu máy móc sẽ không ít em hụt hẫng. Đã đến lúc không nên ra đề minh họa nữa để tránh lối học khuôn mẫu.

Thứ hai, đề thi chưa hay, chưa phát huy được năng lực của học sinh, chưa thực sự phân hóa được học sinh. Câu nghị luận xã hội ra một vấn đề khá cũ kỹ, không khó làm nhưng với những em có năng lực sẽ không cảm thấy hứng thú. Câu nghị luận văn học ra một đoạn rất ngắn trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, đây là tác phẩm ký, ý nghĩa đã được nhà văn thể hiện rất rõ trong văn bản chứ không ẩn như thơ, hay truyện. Cho nên khi làm đề này, học sinh cũng chỉ thể hiện lại những ý mà tác giả đã nói cả, dù có năng lực các em cũng chẳng có gì nhiều để viết. Điểm thi cứ 5,6,7 là vì vậy.