Đừng lãng quên ông cố vấn Trần Đình Long

Cố vấn Trần Đình Long (1904 - 1945)

Từ đó đến nay, đã 72 năm, gia đình vẫn chưa biết ông được an nghỉ nơi đâu? Thậm chí, ông cũng chưa có một tấm huân chương tuyên dương công trạng.
 

Học viên Trường Đại học Phương Đông

Trong chuyến vào Sài Gòn làm việc, tình cờ tôi gặp bà Trần Thị Phong, con gái đầu của nhà cách mạng Trần Đình Long ở khu đô thị Phú Mỹ Hưng. Qua cuộc trò chuyện cùng bà Phong, tôi được biết thêm về cuộc đời ông Cố vấn Trần Đình Long, chiến sĩ cách mạng tiền bối sớm hy sinh trong những ngày Nhà nước vừa thành lập.

Trần Đình Long sinh ngày 1/3/1904 tại làng Đồng Dụ, xã Tiến Thắng, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam nhưng sinh ra và lớn lên ở phố Hàng Mâm, thành phố Nam Định. Tháng 11/1926, Trần Đình Long được anh trai lo tiền cho sang Paris học đại học. Tại đây, ông tham gia phong trào công nhân của Đảng Cộng sản Pháp. Năm 1928, ông được giới thiệu sang học tại Trường Đại học Phương Đông (Matxcơva). Sau ba năm học tại Liên Xô, Trần Đình Long tốt nghiệp đại học, trở về Pháp rồi lên tàu về Việt Nam. Tàu vừa cập cảng  Sài Gòn, ông bị mật thám Pháp bắt, sau đó bị giải về Bắc Kỳ giam giữ 4 tháng vì “tội vượt biên trái phép sang Nga”. Không có chứng cứ, ông được trả tự do và bắt liên lạc với Đảng.

Tại Hà Nội, ông gặp gỡ và kết hôn với một cô gái Hà Nội tên Phương. Hai vợ chồng thuê lại cửa hàng kinh doanh sách báo tiến bộ nước ngoài tại 26 phố chợ Đồng Xuân để sinh sống. Thời kỳ Mặt trận Dân chủ (1936 - 1939), cùng với Trần Huy Liệu, Nguyễn Thế Rục, Đặng Xuân Khu, Đặng Thai Mai..., ông tích cực tham gia hoạt động báo chí công khai của Xứ ủy Bắc Kỳ.

Năm 1940, chính quyền Pháp lại bắt Trần Đình Long vì tội danh "cộng tác với báo chí cộng sản và cổ động dân chúng chống lại chính phủ bảo hộ". Ông bị giam tại nhà tù Sơn La, cùng với Trần Huy Liệu, Tô Hiệu, Nguyễn Lương Bằng, Xuân Thủy, Xích Điểu... Suốt 5 năm bị quản thúc ở nhà giam, tháng 3/1945, Nhật đảo chính Pháp, chi uỷ Đảng Cộng sản nhà tù Sơn La đấu tranh, một số tù nhân được trả tự do, trong đó có Trần Đình Long. Về đến Hà Nội, ông bắt liên lạc ngay với Xứ uỷ Bắc Kỳ.
 

Ông cố vấn của chính quyền Cách mạng

Một trong những công lao to lớn của Trần Đình Long là tham gia chỉ đạo việc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội khi lệnh khởi nghĩa của Trung ương chưa về đến nơi. Đó là chia sẻ của Đại tá Lê Trọng Nghĩa - Ủy viên Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội khi nhớ về Cách mạng tháng Tám 1945, nhớ về ông Cố vấn Trần Đình Long.

Chiều 15/8/1945, biết được tin Nhật đầu hàng Đồng Minh qua đài phát thanh, ông Nguyễn Khang và ông Trần Tử Bình - cùng là Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ - đã quyết định cho thành lập Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội. Ủy ban có 5 thành viên do ông Nguyễn Khang làm Chủ tịch và ông Trần Đình Long làm Cố vấn.

Hầu hết thành viên trong Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội đều là học sinh, sinh viên, tuổi đời mới ngoài 20. Riêng ông Trần Đình Long và ông Trần Tử Bình trên dưới 40 tuổi. Từng học đại học ở Liên Xô về, Cố vấn Trần Đình Long có đầy đủ kiến thức để tư vấn cho Ủy ban.

Đến chiều ngày 19/8/1945, Thường vụ và Ủy ban Quân sự cách mạng giao nhiệm vụ cho ông Lê Trọng Nghĩa và ông Trần Đình Long phải gặp được Tsuchihashi lúc đó là Toàn quyền Nhật ở Đông Dương. Ông Lê Trọng Nghĩa kể: Trước khi đi, ông Long dặn đi dặn lại: “Khi vào hang cọp, không được nói năng động chạm đến việc phát xít Nhật đã bại trận hay bom nguyên tử đã nổ ở Hiroshima”.

Theo đánh giá của ông Lê Trọng Nghĩa về Cố vấn Trần Đình Long trong những ngày Cách mạng tháng Tám 1945 tại Hà Nội: “Tôi luôn nhớ đến một Trần Đình Long đầy bản lĩnh, sáng suốt, luôn dựa vào tình hình thực tế để đưa ra những quyết sách đúng đắn trên cương vị của một cố vấn”.

Cuối tháng 11/1945, Trần Đình Long xuống Kiến An (nay thuộc Hải Phòng) để giải quyết tranh chấp giữa Việt Nam Quốc dân Đảng với Vệ quốc đoàn (Việt Minh). Xong việc, ông trở về Hà Nội vào chiều 24/11/1945.

Bà Trần Thị Phong mắt ngấn lệ khi nhớ lại ngày cha ra đi vĩnh viễn không trở về:

“Hôm đó khi bố tôi trở về nhà và lên gác được một lúc thì thấy có chiếc xe Jeep chạy ào tới trước cửa nhà. Từ trên xe nhảy xuống 5 - 6 người, mặc binh phục Tàu - Tưởng. Họ vào nhà, gí súng vào bụng mẹ tôi, bắt gọi cha tôi xuống nếu không sẽ bắn. Nhà tôi có hai cửa, cửa sau có thể thoát được ra ngoài, những có lẽ thương mẹ tôi lúc này đang mang bầu em Thiện chỉ còn ít ngày nữa là sinh, cha tôi đã xuống. Thấy cha tôi, chúng xông đến bẻ quặt tay ông, giải ra xe. Mẹ tôi ngất lịm. Từ đó chúng tôi vĩnh viễn mất cha”.