Có một thực tế là thời gian gần đây, hầu đồng bắt đầu bén rễ vào nhiều hoạt động văn hóa như lên sân khấu tại các liên hoan nghệ thuật, vào không gian Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, hay manh nha ở những quán cafe. Rồi hầu đồng len lỏi cả vào quán bar, vũ trường. Điều này mừng ít, lo nhiều.
Mừng là vì di sản có sức sống trong cộng đồng, được người trẻ tiếp nhận. Về bản chất, hầu đồng lên sàn không khác nhiều so với diễn xướng trên các sân khấu hiện nay. Cái gì tồn tại, cái đó có lý. Người trẻ là thế hệ của tương lai, sẽ tiếp tục duy trì di sản. Đó là điều mừng.
GS Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam kể rằng, trong chuyến đi châu Âu vừa qua, hầu đồng còn được các nghệ sĩ Việt Nam diễn xướng trên hè phố.
Nguyên nhân là ban tổ chức muốn tạo không gian đường phố cho tất cả các quốc gia tham gia trình diễn tiết mục. Trong hoàn cảnh đó, để truyền bá hình ảnh văn hóa Việt, các nghệ sĩ vẫn quyết định diễn xướng hầu đồng.
Vì thế, khi so sánh với việc hầu đồng lên sàn mới đây, GS Thịnh quả quyết: “Tôi nghĩ việc diễn xướng này hay ở vũ trường không có gì “báng bổ” cả”.
Mừng như GS Thịnh nói đấy mà nỗi lo cũng kéo theo ngay đấy.
Người lo, nhiều khi quá bức xúc đã cho rằng đây là sự xúc phạm, phỉ báng tín ngưỡng thờ Mẫu. Nói như thế kể cũng hơi nặng lời.
Khi bình tĩnh nhìn lại thì thấy sự bức xúc cũng có lý. Bởi vì, theo nghi thức truyền thống, hoạt động lên đồng phải diễn ra ở nơi linh thiêng như: đền, phủ.
Hầu đồng là hoạt động tâm linh, ở trong một không gian linh thiêng, chứ không đơn giản chỉ là chức năng của nghệ thuật diễn xướng dân gian. Phải là những người có “căn” hầu tứ phủ, được các thánh “chấm đồng”, qua các “giá đồng”, khi nhận cây “lèo bắt lính”, mới có thể ra trình đồng, mở phủ, tuần tiết hầu thánh.
Làm sao việc hầu đồng ở đền, phủ còn giữ được đúng giá trị nguyên bản nếu như nó từ một hoạt động tâm linh lại nhanh chóng chuyển thành diễn xướng sân khấu hóa?
Không nên thần bí hóa nhưng cũng không nên phàm tục hóa tín ngưỡng dân gian truyền thống độc đáo này.
Tóm lại, nói vừa mừng vừa lo như trên sẽ có người cho rằng ba phải, quan mốt cũng ừ mà quan tư cũng gật. Nên mừng vì những tín hiệu cho thấy sức lan tỏa của hầu đồng. Nên lo, vì nếu không có định hướng tốt, hầu đồng lên sàn sẽ bị biến tướng.
