Trong sự phát triển sôi động của đời sống xuất bản, rất nhiều cuốn sách được ra đời từ các… bài báo.
Chỉ cần dạo qua thị trường sách, không khó khăn gì để nhận ra những ấn phẩm được thực hiện bằng cách gom góp những bài phỏng vấn, phóng sự, bút ký hoặc chân dung nhân vật từng được đăng tải trên phương tiện truyền thông đại chúng thời gian trước đây. Thậm chí, nếu có loạt bài ăn khách, thì chỉ cần báo in tháng trước thì tháng sau đã có cuốn sách trình bày bắt mắt được in kịp thời “phục vụ độc giả”!
Hình thành một thể loại sách từ báo, là điều rất đáng hoan nghênh. Bởi lẽ, một vấn đề hoặc một sự kiện sẽ có được nhiều kênh tiếp xúc với bạn đọc. Mặt khác, quá trình chuyển đổi hình thức văn bản còn giúp bút pháp tác giả được tô đậm hơn, lấp lánh hơn. Một nhà báo mạnh dạn in những bài báo của mình thành một cuốn sách sẽ được dấn thân vào một cuộc thử thách mới: không thành tài năng cũng thành tài liệu! Chính giá trị của tài liệu tạo cơ sở để phân biệt sách và báo. Tính tài liệu của báo đáp ứng nhu cầu thời sự, còn tính tài liệu của sách chấp nhận đương đầu với thời gian. Khi tài liệu chỉ có ý nghĩa tạm thời thì một cuốn sách bỗng dưng hụt hẫng!
Nhờ sự đột phá công nghệ thông tin, nhà báo dễ dàng lưu trữ tác phẩm trong máy tính, và lúc cần thiết lập tức có thể in sách. Thao tác copy, cut và paste cực kỳ nhanh chóng, cực kỳ thuận tiện đã khiến nhiều nhà báo quên dụng công đọc lại tác phẩm để có những chỉnh sửa thích hợp trước khi in sách. Thực tế, viết báo và làm sách là hai nghiệp vụ hoàn toàn khác biệt, mà không phải ai cũng thông thạo đôi đường. Do vậy, để củng cố phẩm chất tài liệu cho một cuốn sách, đòi hỏi phải có sự tương trợ của biên tập viên các nhà xuất bản. Đáng tiếc, hình như chưa có cái bắt tay hợp tác vui vẻ giữa nhà báo in sách và nhà làm sách nên không ít trường hợp buồn cười xảy ra đối với người đọc sách!
Phẩm chất tài liệu của một cuốn sách ít nhất phải được cập nhật đến ngày xuất bản. Đặc biệt, thông tin của một cuốn sách phải được đặt vào một không gian bền vững. Ví dụ, trên báo có thể in bài “Mùa màng thơ phú mấy năm qua” nhưng một cuốn sách không thể. Bởi lẽ “mấy năm qua” là mấy năm nào? Để bảo đảm phẩm chất tài liệu thì cần yếu tố cụ thể như “Mùa màng thơ phú thập niên đầu thế kỷ 21” hoặc “Mùa màng thơ phú 5 năm cuối thế kỷ 21”.
Đọc các loại sách được chuyển thể từ báo, lắm khi độc giả ngơ ngác không hiểu đâu là mơ, đâu là thực. Chẳng hạn, một ấn phẩm của NXB Thời Đại in năm 2011 có bài phỏng vấn nhà văn Vũ Đình Giang: “Xin anh cho biết kế hoạch xuất bản trong năm mới” và nhân vật trả lời: “Tôi chuẩn bị viết cuốn tiểu thuyết Bờ Xám!”. Sao kỳ vậy nhỉ? Tiểu thuyết “Bờ xám” in từ năm 2010, còn “năm mới” thì đến bao giờ?
Tuy nhiên, đó chưa phải chuyện ngộ nghĩnh nhất. Một ấn phẩm của NXB Hội Nhà Văn có bài viết về Đồng Đức Bốn trong đó có câu “Phải đến hôm qua, khi đang là khách của gia đình Bốn, tôi mới hiểu nguyên nhân sâu xa của tính cách đùa cợt ngạo đời của bốn câu thơ ấy”. Ơ hay, “hôm qua” là ngày nào của năm 2010 ra mắt cuốn sách. Rõ ràng, đây là một bài báo chỉ thích hợp với báo ngày, muốn in báo tuần hay báo tháng cũng phải biên tập lại, chứ đừng nói in thành sách!
Bàn về phẩm chất của tài liệu trong các cuốn sách được in thành báo, không nhằm vạch lá tìm sâu. Thế nhưng, nếu không lưu ý yếu tố thời gian, thì những ấn phẩm kiểu này không chỉ gây thiệt thòi cho bạn đọc, mà còn ảnh hưởng uy tín của tác giả cũng như uy tín của nhà xuất bản!
