Kiến nghị cho thông quan toàn bộ lượng gạo hàng hóa đã sẵn sàng tại cảng

Mở hệ thống khai hải quan mà không thông báo

Theo ông Nguyễn Ngọc Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), ngay sau khi nhận được Quyết định số 1196 của Bộ Công Thương, công bố hạn ngạch xuất khẩu 400.000 tấn gạo trong tháng 4, một số thương nhân lo sợ sự kiện “0 giờ” tái lập nên đã bố trí nhân sự trực canh khai tờ khai hải quan xuyên đêm, nhất là cột mốc 0 giờ ngày 11/4. Các thương nhân đã truyền đủ dữ liệu cần thiết cho các lô hàng xuất khẩu, gồm: hợp đồng, hóa đơn thương mại (Commercial Invoice), phiếu đóng gói (Packing List), bảng kê số container/số seal của hãng tàu…, và theo dõi thường xuyên hệ thống khai báo hải quan do vẫn bị khóa.

Sau 23 giờ ngày 11/4, một số thương nhân tạm ngừng theo dõi hệ thống khai hải quan, vì không nghĩ rằng hệ thống sẽ mở lúc 0 giờ ngày 12/4, là ngày Chủ nhật, ngày nghỉ cuối tuần và không có cán bộ hải quan tiếp nhận làm việc.

Trong khi đó, từ ngày 23/3 đến 10/4, cơ quan Hải quan đã nắm rất rõ việc có hàng trăm ngàn tấn gạo của nhiều thương nhân đã lên đến các cảng, sẵng sàng cho xuất khẩu nhưng chưa thể đăng ký tờ khai hải quan cũng như thông quan được do lệnh tạm dừng việc đăng ký, tiếp nhận và thông quan đối với các lô hàng gạo các loại xuất khẩu dưới mọi hình thức kể từ 0 giờ ngày 24/3/2020 của Tổng cục Hải quan.

Tuy nhiên, việc đăng ký tờ khai đã bất ngờ được triển khai lúc 0 giờ ngày Chủ nhật 12/4, mà không có một thông tin chính thức nào trước đó từ các bên có trách nhiệm liên quan về thời gian mở hệ thống cũng như không có một nhân sự nào của Tổng cục Hải quan/Cục Hải quan địa phương/Chi cục Hải quan cửa khẩu tiếp nhận hay trực hệ thống ngay thời điểm nhạy cảm này và các thương nhân hoàn toàn bị động.

Khoảng 3 tiếng sau đó, một số thương nhân tiếp tục thực hiện thao tác truyền dữ liệu để khai hải quan thì hệ thống báo đã bị chặn hoặc chỉ nhận được phản hồi từ hệ thống của hải quan số tờ khai hải quan được tiếp nhận, nhưng không được phân luồng. Như vậy, việc khai hải quan xem như chưa thành công dù đã có tiếp nhận.

Đến sáng cùng ngày, thông tin từ các doanh nghiệp truyền nhau rằng hệ thống đã đóng từ lúc 2 giờ 30 phút sáng và số lượng đã khai báo thành công là 399.989 tấn trong vòng 2 tiếng 30 phút.

VFA khẳng định, điều đó có nghĩa là rất nhiều thương nhân đang có hàng sẵn sàng trên cảng không được phép xuất khẩu và phải đối diện với tất cả chi phí phát sinh từ các container hàng trên cảng phải ngừng do lệnh tạm ngừng xuất khẩu từ 18 ngày trước, thậm chí có khả năng phá sản do chi phí phát sinh mỗi ngày lên đến hàng trăm triệu đồng và nghĩa vụ bồi thường hợp đồng cho khách hàng theo quy tắc ngoại thương cùng hàng loạt rủi ro nặng nề khác kéo theo.

Nhiều bất cập từ việc khai hải quan

Theo báo cáo trên của VFA, có 41 thương nhân đã gửi văn bản thông báo về số lượng gạo đang chờ xuất tại cảng và đóng tại kho. Cụ thể: Số lượng gạo các loại đã nhận được số tờ khai, được phân luồng đỏ, đang chờ thông quan (mở tờ khai trong ngày 12/4) là 58.209 tấn; số lượng gạo các loại đã nhận được số tờ khai, được phân luồng đỏ, nhưng không được ghi nhận (mở tờ khai trong ngày 11/4 và 13/4) là 14.268 tấn; số lượng gạo các loại đã nhận được số tờ khai, nhưng chưa được phân luồng là 18.193 tấn; số lượng gạo các loại chưa mở được tờ khai, đang chờ xuất tại cảng và hàng đóng tại kho là 55.782 tấn.

Từ thông tin của các hội viên, VFA cho rằng có những bất cập trong việc khai hải quan. Trước hết, một số thương nhân đã gặp phải tình huống sau: các tờ khai đăng ký hải quan kể từ thời điểm 0 giờ ngày 11/4, đã có số tờ khai và phân vào luồng đỏ; tuy nhiên đến ngày 13/4, sau khi tái kiểm tra trên hệ thống hải quan cập nhật, lại thấy ngày đăng ký của các tờ khai này “tự động” bị lùi về thời điểm 10/4.

VFA đã ghi nhận ít nhất 3 thương nhân như vậy và các thương nhân hiện vẫn chưa tìm được câu trả lời cho tình huống này. Thậm chí có cả trường hợp các tờ khai hải quan đã có số tờ khai nhưng chưa phân luồng, đã được ghi nhận trước đó, đến thời điểm sáng ngày 14/4 lại bị mạng hải quan xóa bỏ khi chưa đủ 15 ngày theo quy định.

Bên cạnh đó, từ phản ánh của một số thương nhân cho thấy, việc phân bổ hạn ngạch thông qua hình thức đăng ký hải quan trừ lùi như hiện nay chưa gắn liền với nghĩa vụ thu mua lúa gạo trong dân của một số thương nhân, cũng như quy mô, năng lực giao dịch hiệu quả thực tế của các thương nhân này.

Đề nghị cho thông quan toàn bộ gạo tại cảng

Theo VFA, đến thời điểm này, gạo hàng hóa sẵn sàng với số lượng lớn tại bãi chờ xuất của các cảng đã khá lâu. Như vậy, mỗi ngày, các thương nhân đang phải chịu chi phí lưu bãi, lưu container, chi phí vận chuyển container hàng hóa từ kho lên cảng…., lãi suất ngân hàng, bị phạt bồi thường hợp đồng ... Tổng các chi phí này của từng thương nhân đã là không nhỏ và nếu tính cho tất cả các thương nhân đang có hàng hóa sẵn sàng chờ xuất tại các cảng là rất lớn.

Hơn nữa đối với các lô hàng giá trị lớn đã sẵn sàng tại các cảng, thương nhân không giao hàng kịp thời, lẽ dĩ nhiên phải đền bù hợp đồng cho khách hàng nước ngoài và đây là một khoản thiệt hại nặng nề, nằm cả ngoài những trường hợp bất khả kháng.

Chính vì vậy, các thương nhân hội viên của VFA cùng kiến nghị các bộ, ngành liên quan, trước hết cho phép giải tỏa toàn bộ lượng  gạo hàng hóa đã sẵn sàng tại các cảng bằng cách tạo điều kiện cho thương nhân khai tiếp những đơn hàng còn đang dở dang và cho thông quan hết toàn bộ số lượng gạo hàng hóa đã nằm trên cảng trong thời gian sớm nhất có thể (số lượng thực tế không vượt quá 300.000 tấn).

Cho phép xuất khẩu lại gạo nếp và các mặt hàng gạo hữu cơ không giới hạn sản lượng do thực tế phân khúc này hoàn toàn không ảnh hưởng đến cân đối cung cầu lương thực trong nước.

Tổng cục Hải quan xem xét, tạo điều kiện phân luồng xanh và luồng vàng (vì gạo là mặt hàng xuất khẩu ưu đãi với thuế xuất khẩu 0%) cho các lô hàng đã sẵn sàng ở cảng khi khai báo hải quan để được thông quan nhanh chóng. Vì phân luồng đỏ toàn bộ các lô hàng sẽ dẫn đến tình trạng mất nhiều thời gian thông quan và có thể phát sinh tiêu cực. Chỉ phân luồng đỏ và thực hiện kiểm hóa chặt chẽ, minh bạch đối với những tờ khai nghi ngờ khai khống giành chỗ trước (đối với hàng container) và những tờ khai chưa có thông tin tên tàu chính xác, tàu chưa cập phao (đối với hàng tàu) …

Tổng cục Hải quan phải công khai, minh bạch về thời gian mở hệ thống cho khai hải quan, có văn bản triển khai cụ thể để Cục Hải quan địa phương, Chi cục Hải quan cửa khẩu và thương nhân biết để thực hiện.

Ngoài ra, VFA còn kiến nghị Tổng cục Hải quan kiểm tra chặt chẽ việc thực hiện hạn ngạch 400.000 tấn gạo; hủy toàn bộ tờ khai được truyền của thương nhân tại hệ thống nếu phát hiện khai khống số lượng, khai khống số container và số seal (với hàng container) hay phát iện tình trạng không có tàu tại phao (với hàng tàu), không xuất trình được hàng hóa khi kiểm hóa.