Mùa mặn ở miền Tây: [Bài 3] Vượt hạn mặn nhờ những 'túi nước khổng lồ'

Linh hoạt vận hành công trình kiểm soát mặn - ngọt

Dự báo của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, mặn có khả năng đạt đỉnh lớn nhất từ đầu mùa khô vào ngày 28/2 vào kéo dài đến ngày 4/3/2025, ranh mặn 4g/l khi cao nhất cách biển 50 - 55km trên nhánh sông Hậu. Nhiều địa phương ven biển đối mặt nguy cơ thiếu nước, do nguồn nước trữ giảm nhanh, cơ hội lấy nước bổ sung hạn chế.

Trước tình hình này, các địa phương ĐBSCL đã triển khai nhiều giải pháp ứng phó. Trong đó, việc theo dõi sát diễn biến xâm nhập mặn, vận hành hợp lý các công trình kiểm soát mặn - ngọt và thực hiện các biện pháp trữ nước, giảm thất thoát nước được xem là trọng tâm.

Mới đây, UBND tỉnh Sóc Trăng phối hợp với Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng Thủy lợi 10 (Ban 10) vận hành tạm thời cống âu Rạch Mọp để phục vụ công tác ngăn mặn. Khi độ mặn trước cống vượt 2g/l, công trình sẽ kích hoạt đóng cửa van, nhằm bảo vệ nguồn nước ngọt bên trong. Đồng thời, Ban 10 đã hỗ trợ, chuyển giao công nghệ, tập huấn cho cán bộ kỹ thuật của tỉnh và xây dựng Quy chế vận hành công trình.

Hiện các cơ quan chuyên môn tỉnh Sóc Trăng đang tiếp tục theo dõi độ mặn để lấy nước, trữ nước khi đủ điều kiện. Bên cạnh đó, tỉnh đã chủ động thực hiện nhiều giải pháp ứng phó, tuyên truyền người dân thực hiện tốt việc gia cố bờ bao, nạo vét kênh mương, tích trữ nước ngọt, sử dụng tiết kiệm nguồn nước.

Tại Trà Vinh, mặn đã xâm nhập sâu 50 - 60km theo các cửa sông Cổ Chiên và sông Hậu. Nhờ hệ thống cống đầu mối vận hành hợp lý, đến nay sản xuất lúa đông xuân trên địa bàn tỉnh cơ bản đảm bảo.

Ông Diệp Như Bình - Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Trà Vinh cho biết, từ cuối năm 2024, Sở NN-PTNT tỉnh đã ban hành Kế hoạch phòng, chống hạn hán, thiếu nước và xâm nhập mặn mùa khô 2024 - 2025. Sở đã chỉ đạo các đơn vị liên quan thường xuyên theo dõi diễn biến xâm nhập mặn, vận hành hệ thống cống hợp lý, đảm bảo cấp nước ngọt phục vụ sản xuất và ngăn mặn xâm nhập vào nội đồng.

Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp tổ chức thăm đồng định kỳ để hướng dẫn bà con áp dụng các phương pháp canh tác phù hợp trong điều kiện hạn mặn.

Sở NN-PTNT Trà Vinh cũng chỉ đạo Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Công trình Thủy lợi tổ chức trực 24/24 để theo dõi diễn biến xâm nhập mặn và vận hành hệ thống cống kịp thời. Khi độ mặn tăng cao, các cống sẽ đóng lại; khi độ mặn giảm xuống dưới 1‰, nước ngọt sẽ được đưa vào nội đồng, đảm bảo nguồn nước phục vụ

Ông Bình đánh giá, việc đầu tư khép kín hệ thống thủy lợi trên địa bàn tỉnh kết hợp với công tác vận hành hợp lý của ngành nông nghiệp, cơ bản đảm bảo để vượt qua hạn mặn, thiên tai, ổn định sản xuất. Trong đó, nổi bật nhất là 3 công trình cống Bông Bót, cống Tân Dinh (Trà Vinh), cống Vũng Liêm (Vĩnh Long) và Trạm bơm 3 tháng 2 (Trà Vinh). Các công trình này đang phát huy hiệu quả, góp phần đảm bảo nguồn nước để phục vụ sản xuất và sinh hoạt của người dân.

Hoàn thiện hạ tầng thủy lợi, phòng chống thiên tai

Tại Tiền Giang, Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi tỉnh đã kích hoạt các công trình từ đầu mùa khô để điều tiết nước. Nhờ hoạt động nhịp nhàng, các khu vực ven biển của tỉnh, nhất là vùng dự án ngọt hóa Gò Công và cù lao Tân Phú Đông không bị ảnh hưởng của xâm nhập mặn.

Hiện các cống vùng Gò Công vận hành đều đặn theo hướng tích nước ngọt tối đa. Tại cống Xuân Hòa (huyện Chợ Gạo), độ mặn cao nhất là 0,63‰, đơn vị vận hành tiếp tục lấy gạn bổ sung vào các kênh rạch nội đồng.

Ông Đỗ Thành Sơn - Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV khai thác công trình thủy lợi Tiền Giang cho biết, khả năng mùa khô 2024 - 2025, địa phương không bị thiếu nước. Mực nước nội đồng vùng Gò Công đang ở mức tương đối cao, từ +0,45 đến +0,48m.

Hiện vụ lúa đông xuân ở huyện Gò Công Đông đã thu hoạch xong hơn 8.000ha, do đó nhu cầu sử dụng nước giảm đáng kể. Riêng khu vực huyện Gò Công Tây và TP Gò Công lúa đang giai đoạn làm đòng, trổ, nhưng khả năng thiếu nước được nhận định là thấp.

Riêng các cống trên đường tỉnh 864 ven sông Tiền như: Nguyễn Tấn Thành, Rạch Gầm, Phú Phong, Hai Tân, Cây Còng vẫn đang vận hành theo hướng mở cửa cho nước ra vào tự do, bởi nước mặn chưa xâm nhập đến khu vực này.

Tại Bến Tre, Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi tỉnh đang quản lý 1.695 công trình cống. Trong đó, 237 cống chiều rộng trên 1,5m; 1 trạm bơm điện có công suất 4.000m3/giờ; 2.575km kênh các loại; 433,3km bờ bao và hồ chứa nước ngọt Ba Tri dung tích trên 800.000m3.

Đến nay hệ thống thủy lợi Bắc Bến Tre cơ bản đã được khép kín. Các cống An Hóa, Bến Tre, Thủ Cửu (thuộc Dự án JICA3) chưa triển khai, vì vậy, một phần diện tích vùng này sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp.

Tại khu vực Giồng Trôm - Ba Tri, tỉnh đã xây dựng hoàn thành cống Trung Nhuận và cống Xéo Rắn, kết hợp với cống Ba Lai hình thành hệ thống ngăn mặn khép kín diện tích trên 10.000ha.

Khu vực huyện Chợ Lách - Mỏ Cày Bắc - Mỏ Cày Nam, địa phương đã xây dựng được “túi nước khổng lồ” từ cống Cái Hàn (huyện Chợ Lách) đến cống Sa Kê (huyện Mỏ Cày Nam).

Ông Trần Ngọc Tam - Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre cho biết, cống Cái Hàn hiện nay chưa hoàn thành nhưng bằng phương pháp làm đập ngăn trước, hạng mục còn lại trên công trình tiếp tục làm sau để ngăn mặn trong mùa khô 2024 - 2025. Do đó, địa phương cơ bản đáp ứng yêu cầu tích trữ nước cho các khu vực trên.

Bên cạnh đó, trong năm 2024, Bộ NN-PTNT đã bàn giao cống Tân Phú và Bến Rớ (huyện Châu Thành) ở thượng nguồn sông Ba Lai giúp bảo vệ vườn cây ăn trái tại khu vực này.

“Nếu như tới đây, Bộ NN-PTNT triển khai thi công cống An Hóa và Bến Tre, tỉnh sẽ có một túi nước sông Ba Lai rất lớn. Tỉnh đã kiến nghị nhiều lần đến Bộ NN-PTNT và Bộ đã dự kiến khởi công trong năm 2025. Đây là vấn đề lớn của ĐBSCL nói chung, trong đó có Bến Tre”, Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre cho biết thêm.

Cà Mau là tỉnh ven biển duy nhất ở ĐBSCL không được bổ sung nguồn nước ngọt từ các sông lớn đầu nguồn. Do đó, Sở NN-PTNT tỉnh Cà Mau lên phương án xác định năng lực cấp nước thực tế cho sản xuất tại thời điểm vừa xảy ra hạn hán, xâm nhập mặn. Sau đó, điều chỉnh phương án sản xuất nông nghiệp phù hợp, cân đối nguồn nước hiện có.

Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp thường xuyên kiểm tra, rà soát các công trình cống đập, kênh mương để phát hiện, xử lý kịp thời các sự cố.

Trung tâm khai thác công trình thủy lợi tỉnh đã lên kế hoạch cấp nước theo từng công trình quản lý và thông báo đến địa phương kế hoạch lấy nước, lập lịch bơm nước, bao gồm phương án lấy nước luân phiên khi mực nước sông bị hạ thấp. Đồng thời, tổ chức bảo trì công trình, nạo vét các kênh dẫn nước; bảo trì các máy bơm, trạm bơm dã chiến để sẵn sàng bơm nước khi nắng nóng kéo dài.