Nghĩa địa thơ độc nhất vô nhị

Nghĩa địa ấy có tên là Cực Lạc Thái Bình, nằm giáp ranh giữa 2 xã Bàu Năng và Ninh Thạnh (huyện Dương Minh Châu, Tây Ninh), ngay dưới chân núi Bà Đen. Nó “độc” bởi ở đây có khoảng 60 ngàn ngôi mộ thì cũng có từng ấy bài thơ được chạm khắc trên bia.

CHỨA CHAN TÌNH NGƯỜI

Bước qua cánh cổng rêu phong phủ dày, trải dài trước mắt tôi là hàng ngàn ngôi mộ ngay hàng thẳng lối, đủ kích cỡ, mới có, cũ có. Trên lối đi giữa hai hàng mộ, nằm dưới bóng mát của hai hàng phi lao cũng thẳng tắp, có một quán nước nhỏ với một chiếc xe đẩy và vài ba chiếc ghế. Có lẽ, đây là hiện thân duy nhất của sự sống con người ở chốn “thiên đường” này.

Chủ quán là một cô gái còn khá trẻ, tên Hiền. Thấy tôi lơ ngơ giữa không gian mênh mông trên không và chật chội dưới đất, cô cười hỏi: “Bộ anh mới đến đây lần đầu hả? Muốn tìm chỗ ở cho người nhà hay đi tham quan?”.

Một góc nghĩa địa thơ

Tôi không trả lời mà hỏi lại: “Sao chị không bán ngoài đường. Bán ở đây làm gì có khách?”. Chị cười: “Dù khách không nhiều như ở ngoài nhưng ở ngoài không có chỗ. Còn ở đây không phải cạnh tranh với ai và rất yên bình. Anh không thấy chữ Cực Lạc Thái Bình sao?".

Chị Hiền cho biết, ở đây bây giờ nổi tiếng rồi, người ta đưa người thân đến đây an nghỉ nhiều lắm. Có nhiều ngôi mộ được khắc tới 7, 8 bài thơ. Thôi thì đủ cả, tất cả các cảnh đời, các éo le ngang trái, các tiếc thương vô hạn cũng đều gửi gắm vào thơ hết. Hình như, vì thế mà nơi đây thường có nhiều người lui tới hơn.

Dạo quanh Cực Lạc Thái Bình, chúng tôi có cảm giác choáng ngợp trước cả rừng thơ, hàng ngàn bài, phần lớn là thể thơ lục bát và song thất lục bát. Nhiều bài chưa thật đúng vần, đúng luật, nhưng đều là những lời chân chất, mộc mạc, là tâm tư, cái nghĩa cái tình của người sống dành cho người đã khuất.

Ở một ngôi mộ là lời người vợ tiếc chồng: "Những tưởng cùng ông sống với con/Nay ông vui hưởng cảnh bồng non/Bỏ tôi ở lại cùng con trẻ/Khóc nhớ thương ông dạ mỏi mòn". Và lời con khóc cha: "Những tưởng trùng phùng lại chia phôi/ Ba về thượng giới bỏ con côi/ Ba ơi, thôi hết còn trông đợi/ An nghỉ nghe ba, vĩnh biệt rồi".

Trên mỗi ngôi mộ đều có một bài thơ và một bức tranh rất đẹp

Nói về nguồn gốc những bài thơ trên mộ, ông Huỳnh Cẩm Tú, Trưởng ban quản lý khu nghĩa địa Cực Lạc Thái Bình, kể: "Theo tôi biết thì nghĩa địa này có từ năm 1927. Hồi đó, khu vực này còn rất hoang sơ, chỉ có vài ba ngôi mộ vô chủ. Hiện nghĩa địa đã quy hoạch lại với diện tích 58 ha và có gần 60 ngàn ngôi mộ.

Còn những bài thơ, cũng có từ lâu lắm. Khoảng 20 năm trước, có một ông giỏi thi ca sống ở vùng này. Ông có một người vợ và hết lòng yêu thương bà. Đến khi người vợ chết được chôn cất ở nghĩa địa. Do quá thương nhớ vợ, chiều nào ông cũng cũng ra mộ vợ khóc và đọc thơ cho vợ nghe. Rồi ông lấy sơn viết lên mộ những vần thơ nặng nghĩa tình phu thê. Nhiều người học theo từ đó.

Cũng có giai thoại kể rằng ngôi mộ đầu tiên có đề thơ là mộ của một người rất mê thơ. Đến ngày "gần đất xa trời", ông căn dặn vợ con mỗi năm đến ngày giỗ thì nhớ đốt thơ gửi xuống cho ông. Sau khi ông mất, vợ ông cho tạc một bài thơ lên bia gỗ.

Một chuyện kể khác cũng không kém phần xúc động: Một ông chồng vì nghi vợ ngoại tình nên tự tử chết, gia đình bên chồng không cho người vợ để tang. Đêm đến, người vợ lén ra bia mộ mượn dòng thơ khắc lên, minh oan cho nỗi lòng của mình: "Gió đưa cây cải về trời/ Rau răm ở lại chịu lời đắng cay".

MƯU SINH NHỜ THƠ

Từ nhu cầu rất lớn về thơ khắc trên mộ, không biết từ bao giờ, ở Cực Lạc Thái Bình, hầu hết những thợ xây chuyên xây mộ đều biết làm thơ. Nhưng theo anh Nguyễn Văn Thắng, một thợ xây mộ thì không phải ai cũng làm được thơ. Mà chủ yếu là sưu tầm những bài thơ chồng khóc vợ, các con khóc cha mẹ rồi đưa cho thân nhân người quá cố chọn rồi khắc lên.

"Cách đây vài năm, khắc một bài thơ lên mộ, tính luôn cả chi phí thi công khoảng 1 trăm ngàn. Nhưng bây giờ, đã tăng gấp 3 rồi. Cũng có khi, tiền khắc thơ tính luôn vào chi phí làm hoàn chỉnh một ngôi mộ”, anh Thắng nói.

Những bài thơ chan chứa ân tình người sống gửi người đã khuất

Một trong những người nổi tiếng sáng tác thơ bia mộ là ông Phạm Văn Lộc, người có thâm niên gần 40 năm làm quản trang nơi đây. Ông Lộc từng có bài thơ khóc con: "Tre già chịu cảnh khóc măng non/Tiếng nói con thơ nay chẳng còn/ Một phút rủi ro vì mạng số/Chỉ còn rơi lệ để tiễn con".

Từ bài thơ đầu tay khá ấn tượng này mà khá nhiều người tìm đến ông Lộc để thuê ông viết. “Đa phần những câu thơ khắc trên bia mộ ở Cực Lạc Thái Bình là chắp vá, lấy từ ca dao, hò vè, truyện Kiều, Lục Vân Tiên... rồi cải biên cho phù hợp với lòng người và tâm trạng của nhân vật.

 Có bài do gia đình người quá cố viết hoặc do người chết tự làm trước đó và yêu cầu được khắc trên bia mộ. Khi gia chủ có yêu cầu, phía Ban quản lý sẽ góp ý cho đúng vần, đúng luật.

Ban quản lý còn sưu tầm, đóng lại thành từng tập thơ theo những chủ đề riêng, mỗi tập có từ 200 đến 300 bài thơ để gia quyến tha hồ lựa chọn. Ngay cả giới thợ hồ, thợ khắc bia, ai cũng "thủ" sẵn cho mình vài chục bài thơ để tạc vào bia khi có yêu cầu. 

Anh Lâm Văn Nhất, một người có thâm niên 18 năm làm bia kiêm luôn thợ hồ cho biết: "Cách đây 3 - 4 năm, giá một bài thơ từ 40.000đ đến 60.000đ, tùy theo thời gian làm nhanh hay chậm. Bây giờ làm thơ cho gia chủ là miễn phí, bởi đã gắn với việc khắc, bán bia mộ".

Một tấm bia có giá từ 1 – 2 trăm ngàn, tùy theo số lượng chữ khắc, số lượng bài thơ. Trước, anh Nhất cũng từng "sáng tác" được cả chục bài thơ bia mộ, giờ anh không sáng tác nữa, bởi "muốn làm cũng đâu phải dễ, muốn có thơ hay phải nghiền ngẫm rất lâu. Nhiều khi phải nghe gia chủ kể chuyện hàng giờ liền, cả chuyện riêng tư của người khuất mới có thể tìm ra được ý hay", anh Nhất cho biết. 

Trong gần một ngày dạo quanh Cực Lạc Thái Bình, qua những vần thơ, tôi dường như biết thêm, hiểu hơn về cuộc sống, về lòng người nơi trần thế. Từ lời thơ của người sống dành cho những linh hồn đã phần nào nói lên cuộc đời, thân phận lúc sinh thời của họ. Nhưng trên hết, tôi cảm nhận được cái gọi là “thái bình” ở đây, bên cạnh những người đã hóa thiên cổ.