Mùa xuân biên giới: [Bài cuối] ‘Gieo chữ’ trên đỉnh gió ngàn

1.

Những ngày đầu đặt chân đến điểm trường Cáo Phìn 1, thầy Đặng Ngọc Thạch, giáo viên Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học và THCS Thèn Chu Phìn, huyện Hoàng Su Phì (Hà Giang) vẫn còn xa lạ với mọi thứ.

Trước mắt thầy là những mái nhà xiêu vẹo ẩn mình trong sương, là những đứa trẻ co ro trong manh áo mỏng, đôi chân trần dẫm lên đất lạnh, bàn tay bé nhỏ lấm lem, móng tay đen kịt vì bùn đất. Cha mẹ mải đi làm ăn xa, chúng chỉ có những người ông, người bà với đôi mắt hằn sâu vết thời gian, lặng lẽ dõi theo bước chân con cháu.

Những ngày đầu, khoảng cách giữa thầy và trò vẫn còn lớn. Đó không chỉ là khoảng cách địa lý mà còn là khoảng cách ngôn ngữ, phong tục. Nhưng từng ngày trôi qua, bằng sự kiên trì, thầy đã lắng nghe được những câu chuyện không lời, cảm nhận được sự chân tình trong ánh mắt của các em.

Rồi một ngày, khi thầy giáo cất tiếng nói bằng chính ngôn ngữ của người Mông, lũ trẻ tròn mắt ngạc nhiên, rồi reo lên thích thú: “Ô, thầy giáo biết nói tiếng Mông mà!” thế là chúng quấn quýt bên thầy, hồn nhiên như chim non bên tổ.

Thương lũ trẻ chưa một lần được xem tivi, chưa từng thấy những hình ảnh bên ngoài núi rừng trập trùng, thầy quyết định tự mua một chiếc tivi nhỏ. Nhưng trường làm gì có giá treo? Thầy lại tự tay hàn một khung sắt.

Đường núi gập ghềnh, xe máy lắc lư, một tay thầy cầm khung sắt, một tay giữ tay lái. Cái khung nặng trĩu, va mạnh vào ngón tay út, đau điếng. Nhưng thầy vẫn cắn răng, vẫn tiếp tục công việc. Chỉ mong những đứa trẻ ấy có một góc nhỏ để nhìn ra thế giới rộng lớn hơn.

Vết thương tưởng chỉ là cơn đau thoáng qua, nào ngờ nó âm ỉ, dai dẳng. Ngón tay út của thầy đã gãy, thành tật vĩnh viễn. Nhưng nhìn thấy lũ trẻ say sưa trước màn hình, đôi mắt sáng lên niềm thích thú, thầy lại mỉm cười, nụ cười nhẹ nhõm và mãn nguyện.

Năm tháng trôi qua, nhà trường vận động được các nhà hảo tâm tặng cho điểm trường một chiếc tivi mới, to đẹp hơn. Còn chiếc tivi cũ, thầy mang tặng một hộ dân trong bản. Nhưng cái giá treo thầy từng làm vẫn ở đó, như một kỷ niệm, như một minh chứng cho tình yêu của người thầy với lũ trẻ vùng cao.

Bằng ấy tình cảm yêu thương, giờ đây khi thầy Thạch cất lời, chẳng còn ai hoài nghi nữa. Bà con tin thầy. Thầy bảo phải cho con đến trường để biết cái chữ, để thoát khỏi đói nghèo. Thầy bảo phải giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, phải lớn lên vững chãi như cây sa mộc hiên ngang giữa trời, chứ không thể mãi là nhành cỏ dại lay lắt bên đường. Và thế là, những đứa trẻ ở Cáo Phìn 1 lại ríu rít kéo nhau đến lớp, nơi có một người thầy tận tụy, nhẫn nại, yêu thương chúng như con ruột của mình.

2.

Có những điều kỳ diệu trong cuộc đời không đến từ phép màu, mà đến từ sự kiên nhẫn, yêu thương và lòng tin vào một con người. Với thầy Thạch, điều kỳ diệu ấy chính là cậu học trò nhỏ Ly Văn Thanh.

Ngày đầu tiên bước vào lớp, thầy Thạch đã để ý ngay đến cậu bé có đôi mắt buồn, ngồi lặng lẽ ở góc bàn, tách biệt khỏi đám bạn rộn ràng xung quanh. Hai năm học lớp một, Thanh hầu như không nói một lời. Các thầy cô trước đã từng kiên trì động viên, từng dang tay chào đón, nhưng mọi nỗ lực đều rơi vào khoảng lặng vô hình.

Khi thầy Thạch nhận điểm trường, ai cũng bảo trường hợp của Thanh đặc biệt lắm, khó lắm! Nhưng thầy không tin rằng một đứa trẻ sinh ra chỉ để mãi mãi chìm trong im lặng.

Mỗi ngày đến lớp, thầy vẫn kiên nhẫn, vẫn đều đặn hỏi han, vẫn nhẹ nhàng kể cho Thanh nghe những câu chuyện về núi rừng, về những cánh chim chao liệng trên bầu trời, về những con suối róc rách thì thầm giữa đại ngàn.

Nhưng đáp lại chỉ là ánh mắt lảng tránh và sự im lặng nặng nề. Khi đoàn thanh tra đến kiểm tra, có người khuyên thầy nên vận động gia đình làm thủ tục đăng ký khuyết tật cho em, bởi có lẽ Thanh mãi chẳng thể mở miệng nói ra. Nhưng thầy chỉ mỉm cười và khẽ nói: “Xin cho tôi thêm thời gian ở bên cháu.”

Thời gian trôi đi, như dòng suối nhỏ kiên nhẫn bào mòn những tảng đá gồ ghề, sự dịu dàng của thầy cũng dần len lỏi vào tâm hồn non nớt của Thanh. Một buổi sáng đầu xuân, khi những cơn gió lạnh se sắt ùa qua khung cửa sổ, thầy như sững lại khi nghe một tiếng thì thầm khe khẽ: “Thầy ơi…!” Giọng nói nhỏ xíu, mong manh như lá non đầu cành.

 Cậu bé đã cất tiếng nói! Thầy lặng người, lòng nghẹn lại, rồi vội vàng nắm lấy bàn tay nhỏ bé ấy, đôi mắt cay cay vì xúc động. Sau hôm ấy, Thanh dần mở lòng hơn, cố gắng học tập và đã được lên lớp hai.

Giờ đây, cậu bé năm nào đã là học sinh lớp bốn tại điểm trường trung tâm, không còn là đứa trẻ lặng lẽ, cô độc ngày nào. Thầy Thạch vẫn dõi theo bước chân em, như một người cha âm thầm bên con mình. Và thầy tin rằng, dù cuộc đời còn nhiều giông gió, nhưng Thanh sẽ luôn nhớ rằng trên con đường trưởng thành, đã từng có một người thầy tin vào em, kiên trì chờ đợi em cất tiếng nói giữa cuộc đời.

3.

Tròn hai mươi năm bám bản, gieo chữ, tóc cô giáo Trần Thị Kim Mỹ, giáo viên trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học và THCS Thèn Chu Phìn đã lấm tấm bạc, nhưng tình yêu với trẻ vùng cao vẫn vẹn nguyên như thuở ban đầu.

Hai mươi năm trước, dưới ánh chiều chập choạng, Mỹ đặt chân đến Hoàng Su Phì, mảnh đất hoang sơ, núi rừng bạt ngàn trải dài đến tận chân trời. Ở tuổi đôi mươi, cô chưa từng đối diện với những gian truân, chưa từng biết đến cái lạnh tê tái của rừng sâu, núi thẳm hay nỗi cô đơn buốt giá giữa miền sơn cước.

Nhận quyết định lên dạy học tại một điểm trường ở xã Đản Ván, Mỹ mừng thầm khi nghe cán bộ bảo: “Yên tâm, có đường ô tô đi lại.” Cô cứ nghĩ mình may mắn, được phân công đến nơi có đường xe chạy, đỡ phần vất vả. Nhưng rồi, suốt một giờ đồng hồ lội bộ, con đường trước mắt vẫn chỉ là lối mòn nhỏ, len lỏi qua những triền đồi hoang vắng.

Mỹ thở dốc, quay sang hỏi người đồng nghiệp đi cùng: Sao cán bộ bảo có đường ô tô mà anh? Người đồng nghiệp cười hiền, vừa đi vừa đáp: Đường ô tô ấy à, nghĩa là to bằng một chiếc ô tô thôi! Mỹ bật cười, từ khoảnh khắc ấy, cô hiểu rằng hành trình phía trước sẽ chẳng hề dễ dàng.

Điểm trường của Mỹ là một mái lá đơn sơ lọt thỏm giữa đại ngàn. Đêm xuống, khi những đứa trẻ ríu rít tạm biệt để về nhà, Mỹ chỉ còn lại một mình với căn nhà lá mỏng manh, chơi vơi giữa bốn bề núi rừng hun hút. Gió rít từng hồi qua khe vách, làm bật tung chiếc liếp chắn mong manh nơi cửa sổ. Ánh sáng lờ mờ từ chiếc đèn dầu không xua nổi bóng tối đè nặng.

Chợt, trong thoáng nhìn qua khe cửa, Mỹ giật mình, một nấm mộ đất mới đắp của người trong bản lặng lẽ nằm ngay cạnh điểm trường. Cô rùng mình, cảm giác lạnh buốt chạy dọc sống lưng. Nỗi sợ hãi dâng trào, nước mắt rơi lã chã, cô gục xuống, muốn chạy trốn ngay lập tức.

Sáng hôm sau, khi sương núi vẫn giăng mờ trên lối đi, Mỹ quyết định quay về, lòng chỉ mong tìm được chút bình yên bên gia đình. Nhưng khi vừa bắt được tín hiệu điện thoại, chưa kịp nói lời từ bỏ, giọng mẹ cô nghẹn ngào vang lên ở đầu dây bên kia: “Bố con… vừa phải nhập viện Bạch Mai rồi, con ạ.” Cô chết lặng, tim thắt lại.

Bố bệnh, mẹ buồn và xa xa những ánh mắt ngây thơ của lũ trẻ nơi điểm trường nhỏ bé như đang dõi theo cô, chờ đợi một điều gì đó. Mỹ đứng lặng hồi lâu rồi quay lưng trở lại ngôi trường nhỏ. Có lẽ, chính những đôi mắt hồn nhiên ấy đã níu giữ bước chân cô, nơi này giờ không chỉ là một điểm trường, mà là nơi cô phải thuộc về.

4.

Bốn năm gắn bó với Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học và THCS Thèn Chu Phìn, ba năm liền cô Mỹ nhận nhiệm vụ dạy lớp ba - lớp học đặc biệt, nơi những đứa trẻ từ các điểm trường xa xôi chuyển về trung tâm. Chúng chưa quen cuộc sống bán trú, chưa quen việc xa nhà, chỉ mới tối đến là khóc nức nở, rồi tìm cách chạy ra đường. Có đứa gặp ai cũng bám theo, mếu máo xin được về bản.

Đêm xuống, cô giáo cùng phụ huynh phải thay nhau canh chừng, chỉ mong giữ chân những tâm hồn non nớt còn chưa quen xa vòng tay gia đình. Mất cả tháng trời ròng rã, những tiếng khóc mới thưa dần, những bước chân chực chạy về mới chậm lại. Để rồi một sáng thức dậy, cô Mỹ bất giác nhận ra lũ trẻ đã tự giác trải chăn, gấp gối, khoác cặp sách lên vai, mắt long lanh cười chào cô trước khi vào lớp.

Nhưng hành trình bám bản, gieo chữ chưa bao giờ là điều dễ dàng. Một lần, có người đàn ông bản lên trường xin lại giấy khai sinh cho cháu. Cô Mỹ nhẹ nhàng hỏi: Cháu ông tên gì ạ? Người đàn ông nhíu mày: Cô dạy mà cô không biết à? Cháu năm ngoái học lớp mấy để cháu khoanh vùng tìm hồ sơ giúp ông nhé? Không biết! Cô giáo dạy cháu tôi thì phải biết nó học lớp mấy chứ?

Giọng ông cụ mỗi lúc một lớn, ánh mắt vừa bực dọc vừa trách móc. Cô Mỹ lặng người, lòng chùng xuống. Nhưng khi dò hỏi kỹ, cô mới biết em học sinh đó năm ngoái không phải cô dạy, em học lớp năm, nay đã lên lớp sáu. Khi chuyển cấp, nhà trường từng nhiều lần gọi về nhà để trả giấy tờ, nhưng không ai nghe máy. Thì ra, dân bản thay số điện thoại liên tục, có khi chẳng còn nhớ số cũ là gì…

Hai mươi năm trôi qua như một giấc mơ dài giữa núi rừng Hoàng Su Phì. Cô gái trẻ rụt rè, bỡ ngỡ ngày nào giờ đã trở thành một nhà giáo dày dạn kinh nghiệm, trở thành giáo viên chủ nhiệm giỏi cấp tỉnh, không chỉ là người dạy chữ mà còn là người mẹ hiền của bao thế hệ học sinh miền biên viễn.

Cô Mỹ bảo, tuy khó khăn, vất vả nhưng cũng có nhiều ân tình động viên lắm! Nhất là khi Tết về, ôm trong tay cành đào biên giới dân bản tặng, món quà mộc mạc mà thấm đượm nghĩa tình, cô thấy lòng mình ấm áp lạ kỳ. Cành đào ấy không chỉ mang hương sắc mùa xuân, mà còn gửi gắm niềm tin, sự tri ân của người dân nơi non cao.

Nhìn những nụ hoa chúm chím như những đôi mắt trong veo của lũ trẻ vùng cao, cô càng thêm khát vọng gieo chữ, để các em không chỉ biết đọc, biết viết mà còn biết ước mơ, biết vươn lên như những nhánh đào xuân, kiêu hãnh bung nở giữa núi rừng.