"Giỗ Tổ vua Hùng không chỉ là một sự kiện lịch sử, đó là biểu tượng, là nguồn sức mạnh của dân tộc chúng ta". Đó là khẳng định của GS Ngô Đức Thịnh (ảnh), nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Việt Nam, Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia.
GS có thể cắt nghĩa ý nghĩa và giá trị to lớn mà Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong tâm thức người dân Việt Nam?
Muốn nói giá trị lớn nhất của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương phải nói đến tại sao lại có tín ngưỡng này. Đó là do sự kết hợp tâm thức uống nước nhớ nguồn, tâm thức của người dân thờ cúng tổ tiên ở các gia tộc, dòng họ, kết hợp với nhu cầu của một quốc gia phong kiến sau thời kỳ Bắc thuộc, cần có điểm tựa về tinh thần.
Những yếu tố này cũng tạo nên sự kết hợp mà UNESCO đánh giá rất cao, đó là sự dân dã. Ngay ở cái tên gọi Giỗ Tổ. Giống như chúng ta đang nói là hôm nay giỗ cha, giỗ mẹ chúng ta. Giỗ Tổ là cái gì đó rất thân thiết, gần gũi và vì thế nó có sức sống.
Nếu Giỗ Tổ chỉ trong quy mô Nhà nước thực hiện thì chắc là chưa sống đến tận bây giờ. Ngược lại, nếu chỉ có của nhân dân thôi thì không có hình tượng Quốc Tổ, bởi Quốc Tổ phải có Nhà nước.
Sau khi Bắc thuộc, giành được độc lập, sau đó xây dựng một quốc gia độc lập, dân tộc phải dựa trên một nền tảng tư tưởng mà tư tưởng lúc đó để có thể tập hợp mọi người lại. Trích dẫn câu đối ngay cổng lên Đền Hùng có nội dung như thế này:
Mở lối, đắp nền, bốn mặt non sông quy một mối
Lên cao nhìn khắp, trập trùng đồi núi con cháu đông
Nó thể hiện một tư tưởng ngay trên câu đối trên đường lên đền thờ. Tức là gì, nhu cầu quy tụ, có biểu tượng quy tụ. Biểu tượng cội nguồn dân tộc. Các quân vương, nhà Nho nghĩ rất sâu, tìm chỗ dựa cho cội nguồn. Từ đó tạo nên sức mạnh đến mức là triều đại nào cũng thực hiện. Mặc dù có những triều đại chống đối nhau, nhưng triều đại nào cũng vun đắp cho biểu tượng cội nguồn đó.
Có nghĩa, đây là một tư tưởng, một triết lý, minh triết vượt lên trên sự khác biệt triều đại và thời đại để chúng ta thấy rằng các cụ chúng ta ngày xưa thâm thúy như thế nào, nghĩ xa như thế nào.
Nhận xét về Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, UNESCO cho rằng đây là giá trị nhân bản. Theo GS, Tín ngưỡng còn thể hiện điều gì?
Giỗ Tổ là một giá trị nhân bản đã được thế giới công nhận cũng là sức mạnh tinh thần kết nối cả một dân tộc suốt mấy ngàn năm lịch sử. Cả dân tộc Việt Nam được sinh ra từ một cội nguồn nên hằng năm đều hướng về người sinh thành ra mình, thì nó thể hiện một tư tưởng rất nhân bản.
Còn tôi thì nghĩ rằng đó là việc xây dựng cội nguồn, biểu tượng của đoàn kết dân tộc. Vì vậy, tín ngưỡng này đã vượt qua mọi triều đại, mọi tín ngưỡng khác để trường tồn, để kết nối được toàn dân tộc.
Như vậy, đó là tín ngưỡng của tình đoàn kết dân tộc, là biểu tượng của tình đoàn kết như GS nói. Và nó được minh chứng bằng hàng triệu lượt người từ năm này qua năm khác, cứ đến ngày 10/3 âm lịch lại hành hương về đất Tổ?
Đúng vậy. Như tôi đã nói, đó là biểu tượng của tinh thần đoàn kết dân tộc.
Đất nước dân tộc và đoàn kết. Đó là một tư tưởng mà sau này Cụ Hồ nói rất đúng. Nếu đất nước không đoàn kết thì liệu có tồn tại được không? Phải từ đây nhìn vào các triều đại trước các cụ đã làm được, chúng ta phải làm gì đó để quy tụ.
Khi hòa bình lập lại, giải phóng Điện Biên xong, chúng ta tiếp quản Thủ đô, không ngẫu nhiên mà Cụ Hồ lại ghé vào Đền Hùng đâu. Cụ nghĩ rằng phải vào đó để tạ ơn tổ tiên và nói rằng: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Tức là khẳng định cái chúng ta phải làm giờ là gì.
Chính vì vậy nói đến cội nguồn dân tộc, đại đoàn kết dân tộc là nói đến Vua Hùng. Giỗ Tổ Hùng Vương không phải chỉ là một sự kiện lịch sử, đó là biểu tượng, là nguồn sức mạnh của dân tộc chúng ta.
Xin cám ơn GS!
