Nguy cơ xóa sổ vùng sắn Văn Yên: [Bài 2] Diện tích teo tóp, nhà máy đói nguyên liệu

Nông dân không còn mặn mà với cây sắn

Bài liên quan

Nguy cơ xóa sổ vùng sắn Văn Yên: [Bài 1] Vụ sắn mất mùa, rớt giá

Niên vụ sắn 2024 - 2025 chưa kết thúc nhưng nhìn vào những con số thống kê, nhiều người không khỏi giật mình khi vùng nguyên liệu sắn huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái đang đứng trước nguy cơ xóa sổ khi diện tích, năng suất cây trồng này liên tục tụt giảm mạnh thời gian qua. Bên cạnh sự cạnh tranh khốc liệt của các cây trồng khác, tình hình nấm bệnh cũng như giá cả bấp bênh khiến nhiều nông dân không còn mặn mà với cây sắn.

Gắn bó với cây sắn hàng chục năm nay nhưng sau khi kết thục vụ sắn 2024, gia đình ông Lê Thanh Nghị ở thôn Sặt Ngọt, xã Đông Cuông (huyện Văn Yên) đã chuyển 1ha đất đồi mọi năm trồng sắn sang trồng quế, cây sắn sẽ tiếp tục được được trồng xen trên diện tích này trong 2 năm đầu khi cây quế chưa khép tán.

Ông Nghị chia sẻ, năm 2023, gia đình ông trồng 1ha sắn trên đất đồi dốc, khi thu hoạch củ bị thối và hỏng khoảng 5 tấn, khi đưa đến nhà máy chỉ được thu mua khoảng 12 tấn. Năm nay, diện tích sắn nhà ông và nhiều hộ khác có hiện tượng thối củ nhiều hơn những năm trước, sản lượng không đạt 10 tấn/ha. Người dân cũng đã tìm hiểu nhiều cách để khắc phục tình trạng này nhưng chưa hiệu quả. Với sản lượng giảm như vậy, năm nay gia đình ông bắt đầu trồng xen cây quế và keo để có thu nhập ổn định hơn.

Nông dân cho biết mặc dù vụ sắn năm 2024 vẫn bỏ công chăm sóc như mọi năm, thậm chí còn mua thêm bã sắn của nhà máy về làm phân bón nhưng năng suất vẫn giảm mạnh mạnh do bị bệnh làm thối củ. Nhiều hộ trồng hơn 1ha sắn chỉ thu được gần 10 tấn củ. Giá sắn năm nay chỉ bằng một nửa năm trước, giao động từ 1,5 – 1,6 triệu đồng/tấn nên người dân thiệt đơn, thiệt kép. Cả năm trông đợi đồi sắn nhưng thu về không nổi 10 triệu đồng/ha sau khi trừ các chi phí.

Nấm bệnh hoành hành, đất đai suy kiệt

Những năm trước, cả thôn Sặt Ngọt, xã Đông Cuông (huyện Văn Yên) có hơn 50ha trồng thuần sắn. Thế nhưng khoảng 3 năm trở lại đây, đã có gần 40ha đất trồng sắn được người dân trồng xen quế, keo, bồ đề. Nếu tình trạng bệnh thối củ làm giảm năng suất không được khắc phục và khi các diện tích cây lâm nghiệp đã phát triển cao bằng đầu người thì cây sắn sẽ bị xóa sổ.

Ông Lương Ánh Điền, Phó Chủ tịch UBND xã Đông Cuông cho biết, năng suất cây sắn đã liên tục giảm trong vài năm trở lại đây, dẫn đến diện tích ngày một giảm theo. Từ vài trăm ha, đến nay toàn xã chỉ còn khoảng 150ha sắn, mỗi năm giảm khoảng 50ha do đất bạc màu, năng suất thấp, nấm bệnh ngày càng phức tạp, nông dân chuyển sang cây trồng có giá trị kinh tế cao hơn. Hiện nay, cây sắn chỉ được coi là cây trồng phụ, nếu không khắc phục được sâu bệnh hại và tình trạng giá sắn bấp bênh, rẻ mạt thì một thời gian nữa, diện tích sắn trên địa bàn xã sẽ không còn.

Theo số liệu thống kê của Phòng NN-PTNT huyện Văn Yên, có thể thấy rõ diện tích vùng nguyên liệu sắn tại địa phương đang ngày càng giảm mạnh. Đến năm 2024, toàn huyện chỉ còn 3.200ha sắn, giảm gần 2.000ha so với năm 2019 và chỉ bằng 30% so với thời điểm những năm 2010 – 2013 (hơn 10.000ha).

Ông Nguyễn Văn Quyền, Phó Trưởng phòng NN-PTNT huyện Văn Yên cho biết, những năm gần đây, nhiều hộ dân chuyển đổi diện tích trồng sắn sang các cây lâm nghiệp như keo, quế, bồ đề, cây ăn quả, tre Bát Độ…

Người dân không còn trồng thuần sắn mà chủ yếu trồng xen canh dẫn đến chất lượng tinh bột trong củ sắn thấp, hàm lượng bột chỉ đạt 23 - 24%, nhiều nơi chỉ đạt 18 - 19%. Nguyên nhân của thực trạng trên là do diện tích canh tác sắn chủ yếu có độ dốc lớn, sau nhiều năm liên tục độc canh cây sắn khiến đất bị xói mòn, rửa trôi mạnh, dẫn đến bạc màu nên cây sắn sinh trưởng, phát triển chậm, năng suất thấp…

Bên cạnh đó, giá sắn lên xuống thất thường, nhiều vụ được mùa, mất giá, thậm chí mất mùa, rớt giá vẫn diễn ra dù đã có Nhà máy sắn Văn Yên là đơn vị thu mua, bao tiêu sản phẩm nhưng sự ràng buộc, cam kết về giá cho cả vụ gần như không có.

Nhà máy "đói" nguyên liệu

Ông Hà Hải Yến, Giám đốc Nhà máy sắn Văn Yên cho biết, nguyên nhân dẫn đến giá sắn vụ thu hoạch này giảm mạnh so với năm trước bởi thị trường xuất khẩu tinh bột sắn bị chậm, số lượng sản phẩm sau chế biến tồn kho lớn. Nhu cầu nhập khẩu tinh bột sắn của Trung Quốc giảm mạnh đang tác động tới giá sắn của Việt Nam.

Sản lượng sắn ở Văn Yên ngày càng giảm do người dân chuyển đổi sang cây trồng khác, nhiều diện tích canh tác sắn lâu năm đất bạc màu, nấm bệnh hoành hành nên tình trạng thối củ xảy ra ở nhiều địa phương.

Trước tình hình đó, hàng năm, nhà máy phối hợp với địa phương thực hiện Dự án “Phát triển sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị, gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm sắn và canh tác bền vững trên đất dốc”. Theo đó, nhà máy cung cấp, hỗ trợ phân hữu cơ vi sinh cho các xã vùng nguyên liệu để cải tạo đất, tăng năng suất. Đồng thời hỗ trợ người dân chi phí trồng, chăm sóc và cam kết thu mua sản phẩm với giá thị trường. Nhà máy rất mong muốn duy trì vùng nguyên liệu ổn định và chất lượng để đảm bảo công suất hoạt động.

Hiện nay, công suất chế biến của nhà máy đạt từ 800 - 900 tấn củ tươi/ngày. Trong đó nguyên liệu sắn của tỉnh Yên Bái cung cấp để chế biến chỉ đáp ứng được 80% công suất.

Điều đáng nói nữa là hàm lượng tinh bột sắn ở Văn Yên không cao, chỉ từ 23 - 24%, nhiều nơi chỉ đạt 21%, thậm chỉ có nơi giảm xuống 18%. Chính vì vậy, nhà máy không thể thu mua với giá cao so với các tỉnh khác. Vài năm gần đây, khi đến vụ sản xuất nhà máy phải thu mua thêm sắn nguyên liệu ở các tỉnh Lào Cai, Lai Châu... nhưng chất lượng bị suy giảm và chi phí tăng cao do thời gian vận chuyển kéo dài, không thể chế biến trong ngày.

Ông Hà Hải Yến, Giám đốc Nhà máy sắn Văn Yên trần tình: "Nếu không có những giải pháp kỹ thuật trong thâm canh, chăm sóc, lựa chọn bộ giống phù hợp với thổ nhưỡng, chống chịu tốt với sâu bệnh hại để nâng cao năng suất cây sắn trên đất dốc, giúp người dân có thu nhập ổn định, có thể chỉ trong thời gian ngắn nữa thủ phủ sắn Văn Yên một thời sẽ chỉ còn trong ký ức".