Tầm nhìn phát triển thủy lợi [Bài 2]: Chuyển đổi tư duy xây dựng công trình

Mở rộng tư duy giải pháp công trình

Nhờ tư duy phát triển thủy lợi và hạ tầng phục vụ sản xuất lúa, Việt Nam từ quốc gia đói ăn, phải nhập khẩu lương thực đã trở thành cường quốc xuất khẩu gạo trên thế giới.

Tuy nhiên, bước sang giai đoạn mới, hòa nhập với nền kinh tế thị trường và hội nhập với thế giới, Đảng, Nhà nước chủ trương cơ cấu lại ngành nông nghiệp để từng bước phá thế “độc canh cây lúa”, chuyển đổi diện tích đất lúa kém hiệu quả sang cây ăn quả, cây lâu năm giá trị kinh tế cao và phát triển nuôi trồng thủy sản. Đồng thời, xây dựng các mô hình canh tác đa tầng, đa giá trị.

Trong những năm qua, Bộ NN-PTNT nói chung và lĩnh vực đầu tư xây dựng công trình thủy lợi nói riêng đã áp dụng nhiều giải pháp về kết cấu công trình, công nghệ xây dựng và vật liệu mới để giảm chi phí, nâng cao chất lượng công trình xây dựng.

Ông Nguyễn Hải Thanh – Cục trưởng Cục Quản lý xây dựng công trình (Bộ NN-PTNT) cho biết, ngoài yếu tố chất lượng, Bộ NN-PTNT luôn chú trọng đến thiết kế mỹ thuật các công trình. Điển hình là nhiều loại đập được xây dựng như: đập tràn hình zích-zắc Phước Hòa; đập tràn hình phím đàn Piano (đập Văn Phong); đập đá đổ bản mặt bê tông (Cửa Đạt); hàng loạt đập ứng dụng bê tông đầm lăn (Đồng Mít, đập hồ chứa nước Sông Cái (hệ thống thủy lợi Tân Mỹ), Bản Lải...)... Bộ NN-PTNT cũng là cơ quan đầu tiên của Chính phủ ban hành tiêu chuẩn  sử dụng tro bay trong bê tông khối lớn cho công trình thủy lợi, giúp đẩy nhanh tiến độ thi công và giảm giá thành công trình.

Đặc biệt, việc chuyển đổi tư duy đầu tư hệ thống kênh sang hệ thống dẫn nước (bao gồm cả hệ thống kênh kết hợp với đường ống dẫn nước) đã thúc đẩy áp dụng hàng loạt công nghệ mới, như công nghệ đường ống thép cỡ lớn, đường ống cốt sợi thủy tinh, đường ống HDPE để luân chuyển nước.

Hệ thống thủy lợi Tân Mỹ là công trình đầu tiên của Việt Nam được đầu tư hệ thống dẫn nước bằng ống kín để phục vụ tưới cho vùng hạ du, có thể chuyển nước qua nhiều địa hình phức tập đến các vùng khô hạn như Cam Ranh (Khánh Hòa). Đến nay, đã có khoảng 20 công trình áp dụng mô hình này trên cả.

Tư duy thích ứng với kinh tế nước, đảm bảo an ninh nguồn nước

Cùng với định hướng phát triển kinh tế thuận thiên, thích ứng với biến đổi khí hậu, Đảng, Nhà nước coi nước mặn, nước lợ và nước ngọt đều là tài nguyên cần khai thác hiệu quả. Việc quy hoạch sản xuất nông nghiệp và kinh tế - xã hội cũng cần dựa theo đặc điểm của nguồn nước.

Những công trình được đầu tư theo tư duy kiểm soát mặn, ngọt, lợ đã trở thành động lực quan trọng để ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn đồng bằng sông Cửu Long “cất cánh”. Thành quả đó là sự hội tụ của đa dạng trí tuệ, khoa học kỹ thuật mới tạo ra được.

Trước đây, nhiều công trình phải ngăn sông mới thi công được, thì nay nhờ áp dụng công nghệ đập trụ đỡ, thời gian hoàn thành dự án được rút ngắn. Thành công này của ngành thủy lợi nhiều ngành khác chưa làm được.

Hiện nay, nước ta đang đứng trước nhiều khó khăn, thách thức nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước. Thứ nhất, hầu hết vị trí thuận lợi để xây dựng các hồ chứa nước đã được đầu tư xây dựng. Do đó, để đảm bảo nguồn nước cho các vùng miền, cần thay đổi từ tư duy đầu tư các công trình, hệ thống thủy lợi đơn lập sang tư duy đầu tư công trình chuyển nước lưu vực thông qua đường ống. Đồng thời tạo các hồ chứa nước nhân tạo dọc đường ống với các quy mô khác nhau để nâng cao hiệu quả trữ nước. Ví dụ như hệ thống thủy lợi Tân Mỹ, chuyển nước từ hồ chứa ở Đơn Dương (Lâm Đồng) sang Ninh Thuận – vùng đất hầu như không có mưa, biến xa mạc hóa thành vùng sản xuất nông nghiệp giá trị cao (trồng táo, cỏ, nho, măng tây...)

Thứ hai, nhiều hệ thống sông đang bị hạ thấp lòng dẫn, sạt lở. Do đó, cần nghiên cứu kỹ lưỡng để đưa ra các giải pháp đầu tư chỉnh trị các con sông, chống xói lở, gây bồi, bảo vệ bờ sông, dịch chuyển dòng chủ lưu...

Thứ ba, Với tốc độ đô thị hóa, công nghiệp hóa tăng nhanh, nhiều diện tích đất nông nghiệp được chuyển đổi sang đất phi nông nghiệp và các khu – cụm công nghiệp, do đó cần đầu tư để phát triển các hệ thống tiêu cho khu dân cư, khu công nghiệp.

Thứ tư, cần tư khép kín, hoàn chỉnh hệ thống công trình thuỷ lợi; hoàn thành sửa chữa, nâng cấp các đập, hồ chứa nước hư hỏng, xuống cấp, chưa đủ khả năng thoát lũ theo thiết kế; nâng dung tích trữ nước các hồ chứa hiện hữu; đầu tư các công trình giải quyết ô nhiễm nguồn nước trong các hệ thống thủy lợi...

Từ năm 2016 đến nay, Đảng, Nhà nước vẫn dành nguồn lực trọng tâm cho hạ tầng nông nghiệp với tỉ trọng lớn hơn cho thấy tầm quan trọng của ngành nông nghiệp trong việc phát triển kinh tế của đất nước. Từ đó hình thành thêm những công trình thủy lợi chuyển dịch sang hướng đa mục tiêu như Bản Lải (Lạng Sơn), hồ Bản Mòng (Sơn La), hồ Ngàn Trươi (Hà Tĩnh), cống âu thuyền Ninh Quới tại Bạc Liêu và đặc biệt là sự thay đổi trong tư duy kiểm soát triều, kiểm soát mặn, ngọt, lợ phục vụ sản xuất.

Hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé được coi là "siêu cống” lớn nhất Việt Nam, không chỉ phục vụ kiểm soát mặn 5 tỉnh bán đảo Cà Mau là Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Hậu Giang và Kiên Giang, mà còn là điểm nhấn kiến trúc ở khu vực miền Tây.