Sầu riêng nghịch vụ đang được thu hoạch ở các tỉnh phía Nam Thái Lan.
Những năm trước, dịp Tết Nguyên đán luôn là giai đoạn cạnh tranh khốc liệt nhất của ngành hàng sầu riêng Thái Lan. Tờ Prachachat Business mô tả: Thương lái Thái Lan, Trung Quốc tất bật ngược xuôi dịp này, nhằm giành được nguồn hàng chất lượng tốt với giá cả "phải chăng" nhất.
Gió đổi chiều trong năm 2025. Một loạt yếu tố như Tết Nguyên đán đến sớm, Trung Quốc yêu cầu giấy kiểm định vàng O (Auramine O, hay Basic Yellow 2 - BY2), năng lực xét nghiệm chưa thể đáp ứng ngay với sản lượng thu hoạch ồ ạt... khiến Thái Lan trăn trở.
Ông Monthon Pariwat, Quyền giám đốc Hiệp hội xuất khẩu sầu riêng và măng cụt Thái Lan, nói với Prachachat Business rằng, đã đề nghị Cục Khuyến nông (Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã) cân nhắc về quy trình kiểm tra dư lượng vàng O và Cadimi trên sầu riêng.
Theo vị này, sau khi thu hoạch một mẻ sầu riêng, doanh nghiệp xuất khẩu thông thường cần khoảng 3 ngày để chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, giấy tờ liên quan. Họ mất thêm 7-8 ngày nữa để xếp hàng, chờ xét nghiệm và lấy kết quả từ hệ thống 6 phòng thí nghiệm chỉ định được cả Thái Lan lẫn Trung Quốc công nhận. Nếu vượt qua, sầu riêng mới có thể lên cửa khẩu, nơi Trung Quốc quy định kiểm tra 100% các lô hàng. Ở đây, "vua của các loại quả" sẽ phải chờ thêm 3-7 ngày để thông quan.
"Tổng cộng, sầu riêng mất đến 15 ngày tính từ lúc thu hoạch để sang thị trường Trung Quốc. Khoảng thời gian này có thể ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm", ông Monthon nhận xét
Thông báo từ Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan, 6 phòng thí nghiệm đạt chuẩn tại nước này có năng lực xét nghiệm tối đa 700-800 mẫu/ngày. Thái Lan cũng dự kiến bổ sung 4 phòng nữa, để nâng năng lực lên 1.300-1.500 mẫu/ngày. Nhưng chừng đó là chưa thấm tháp gì so với sản lượng lúc đạt đỉnh thu hoạch lên tới 1.000 container/ngày, trong đó mỗi container sẽ lấy ngẫu nhiên 2-6 quả làm mẫu xét nghiệm.
Một số hóa chất, được quảng cáo là phụ gia nhuộm màu thực phẩm, được Prachachat Business tìm thấy ở các vùng trồng sầu riêng.
Một yếu tố nữa khiến đại diện các nhà sản xuất sầu riêng Thái Lan băn khoăn là Chiến dịch "Set Zero" (không chất cấm) mà Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã triển khai.
Ông Monthon lấy ví dụ, một doanh nghiệp xuất khẩu 3 container sầu riêng, nhưng nếu chỉ có 2 container không phát hiện chất cấm, container còn lại không đạt yêu cầu thì cơ quan quản lý sẽ thu giữ cả 3 và ngăn cản việc xuất khẩu (thu hồi tạm thời giấy phép, mã số). Thậm chí, doanh nghiệp có thể chịu tổn thất tiêu hủy toàn bộ lô hàng. "Đó là một con số lớn", ông bình phẩm, bởi mỗi container sầu riêng tươi ở Thái Lan có giá trị từ 4-5 triệu baht (khoảng 3-4 tỷ đồng). Điều này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến người nông dân.
Tâm tư của người làm sầu riêng đưa Prachachat Business đến quyết định điều tra độc lập về sự xuất hiện vàng O. Sau khi khảo sát tại các thủ phủ sầu riêng như Chanthaburi, Chumphon hay Nakhon Si Thammarat, phóng viên của tờ này phát hiện, nguồn cơn đi từ chính thị hiếu người tiêu dùng.
"Thị trường Trung Quốc thích màu vàng", tờ báo có lượng đọc giả tốp 10 Thái Lan nhấn mạnh. Cũng theo nguồn tin này, người trồng sầu riêng Thái Lan đã tìm cách thích ứng bằng cách sử dụng các chất tự nhiên (chẳng hạn như nghệ) để vỏ sầu riêng thêm bắt mắt. Nhưng vẫn còn một vấn đề nữa, phức tạp hơn mà sầu riêng sau thu hoạch phải đối mặt - nấm mốc. Nếu điều kiện bảo quản không đảm bảo, như không thông thoáng, độ ẩm cao... sầu riêng có thể bị tổn thương lớp biểu bì.
Một chuyên gia xác nhận với Báo Nông nghiệp Việt Nam, với những mặt hàng trái cây tươi khác, đa số được vệ sinh, khử khuẩn bằng cách pha loãng Chlorine rồi ngâm trực tiếp. Tuy nhiên, nếu làm tương tự với sầu riêng, vệ sinh không khéo có thể làm dập gai, tạo điều kiện vi khuẩn xâm chiếm, từ đó khiến lớp vỏ bị hỏng và làm giảm giá trị sản phẩm.
Cũng theo vị chuyên gia này, đứng ở góc độ người sản xuất, hiệu quả luôn là yếu tố được quan tâm hàng đầu khi sử dụng các biện pháp bảo quản sau thu hoạch.
Chlorine được sử dụng trực tiếp trên các loại trái cây tươi.
Vàng O, theo điều tra của Prachachat Business cũng như công bố từ nhiều nhà khoa học, có tác dụng khử trùng, diệt khuẩn. Ở dạng tinh khiết, tinh thể vàng O có màu vàng và rất dễ tan trong nước (cũng như dung môi ethanol). Tờ này phỏng đoán rằng, đó có thể là lý do khiến chúng được sử dụng như một biện pháp đa tác dụng cho sầu riêng: vừa tạo màu, vừa diệt nấm, lại có giá thành rẻ.
Chi phí, hiệu quả có thể là những nguyên nhân khiến vàng O xuất hiện trên sầu riêng. Và giờ để kiểm nghiệm dư lượng vàng O (cùng với Cadimi), chi phí cho nhà sản xuất không hề rẻ. Theo công bố của các phòng thí nghiệm Thái Lan, giá một lần xét nghiệm là khoảng 6.800 baht/mẫu (khoảng 5 triệu đồng). Nếu lấy 6 quả mỗi container, doanh nghiệp sẽ bị đội chi phí thêm ít nhất 30 triệu đồng. Con số này chưa tính đến thời gian chờ đợi và các chi phí phát sinh khi hàng hóa bị ùn ứ từ vùng trồng tới cửa khẩu.
Tờ South China Morning Post đánh giá, ngành hàng sầu riêng ngày càng cạnh tranh khốc liệt. Ví dụ Thái Lan, đối tác thương mại nhiều năm liền giữ ngôi vị số một, năm 2024 xứ Chùa Vàng giảm 12% giá trị xuất khẩu mặt hàng này bất chấp việc Trung Quốc tăng hơn 4% về giá trị và gần 10% về khối lượng nhập khẩu.
Ngoài Việt Nam, Thái Lan hiện còn vấp phải sự cạnh tranh từ Malaysia, Philippines, Indonesia, Lào và Campuchia. Tất cả đều coi Trung Quốc là thị trường tiềm năng. Riêng Indonesia còn đặt mục tiêu 7 tỷ USD xuất khẩu sầu riêng, nếu được ký Nghị định thư.
"Khoảng 5 năm nữa, thị trường sầu riêng có thể sẽ bão hòa", South China Morning Post nhận định. Nhật báo có trụ sở tại Hong Kong cũng cho rằng, ngay từ lúc này, các quốc gia có thế mạnh về sầu riêng đã phải tính đến vấn đề nâng cao hơn nữa chất lượng, vệ sinh, an toàn thực phẩm.
