Tổng bí thư, Chủ tịch nước trong hệ thống chính trị Việt Nam

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng là người được Ban chấp hành Trung ương Đảng tại phiên làm việc chiều thứ tư 3/10, thống nhất 100% giới thiệu để kỳ họp tới của Quốc hội bầu giữ chức danh người đứng đầu Nhà nước.

Trước đó, sau hơn một năm điều trị bệnh, Chủ tịch nước Trần Đại Quang từ trần hồi 10h05 ngày 21/9 tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Bà Đặng Thị Ngọc Thịnh được phân công quyền Chủ tịch nước và giữ cương vị này cho đến khi Quốc hội bầu ra Chủ tịch nước mới.

Sau khi được bầu, tân Chủ tịch nước sẽ phải tuyên thệ trung thành với Tổ quốc, Nhân dân và Hiến pháp.

Hội nghị Trung ương 8, khóa XII họp từ ngày 2 đến 6/10. Ảnh: TTX

Trước đây, sau khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chức vụ cao nhất trong Đảng là Chủ tịch Đảng do Chủ tịch Hồ Chí Minh đảm nhận. Người sáng lập ra Đảng Cộng sản Việt Nam cũng là Chủ tịch nước đầu tiên và giữ cương vị này đến tháng 9/1969.

Như vậy, đây là giai đoạn lịch sử mà người giữ chức vụ cao nhất trong Đảng đã đảm nhận chức danh đứng đầu Nhà nước.

Từ tháng 9/1969, Chủ tịch nước thứ hai của Việt Nam là ông Tôn Đức Thắng. Lúc này, người đứng đầu Đảng là Bí thư thứ nhất Lê Duẩn.

Các nhiệm kỳ gần đây, chức danh Tổng bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng và Chủ tịch Quốc hội luôn được đảm nhận bởi bốn nhà lãnh đạo khác nhau. Với sự kiện tại Hội nghị Trung ương 8, khóa XII chiều 3/10 nêu trên, lần đầu tiên sau 49 năm, người đứng đầu Đảng được giới thiệu để Quốc hội bầu vào cương vị đứng đầu Nhà nước.

Tổng bí thư, Chủ tịch nước được bầu như thế nào?

Theo quy định hiện hành, Đại hội đại biểu toàn quốc do Ban Chấp hành Trung ương triệu tập thường lệ 5 năm một lần. Đại hội bầu ra Ban chấp hành Trung ương và Trung ương bầu Bộ Chính trị; bầu Tổng bí thư trong số Uỷ viên Bộ Chính trị.

Tổng bí thư là Bí thư Quân uỷ Trung ương. Tại khóa XII (2016-2021), lần đầu tiên trong các nhiệm kỳ, Tổng bí thư tham gia Đảng ủy và Ban thường vụ Đảng ủy Công an Trung ương.

Ngoài ra, từ tháng 2/2013, Tổng bí thư là Trưởng ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng.

Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu khai mạc Hội nghị Trung ương 8, khóa XII, sáng 2/10. Ảnh: Nhật Bắc/VGP

Trong số các tiêu chuẩn của chức danh Tổng bí thư, có yêu cầu về bản lĩnh chính trị, năng lực, nghiên cứu, phát hiện, đề xuất, phát triển tư tưởng mới và chiến lược lớn, lâu dài; quyết đoán, quyết liệt để quyết định những vấn đề khó, phức tạp liên quan đến vận mệnh của Đảng, của quốc gia, của dân tộc.

Tổng bí thư cũng phải có năng lực lãnh đạo, điều hành Ban chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư; có năng lực chỉ đạo chuẩn bị, xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, đặc biệt là người kế nhiệm...

Với chức danh Chủ tịch nước, Hiến pháp quy định đây là nhân sự được Quốc hội bầu trong số đại biểu Quốc hội. Nhiệm kỳ của Chủ tịch nước theo nhiệm kỳ của Quốc hội (hiện là Quốc hội khóa XIV, 2016-2021).

Hiến pháp cũng nêu rõ các nhiệm vụ, quyền hạn của Chủ tịch nước - người thay mặt nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại; trong đó có vị trí thống lĩnh lực lượng vũ trang nhân dân, giữ chức Chủ tịch Hội đồng quốc phòng và an ninh; quyết định phong, thăng, giáng, tước quân hàm cấp tướng, chuẩn đô đốc, phó đô đốc, đô đốc hải quân...

Hiện Chủ tịch nước cũng là Trưởng ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương.

Trong lần sửa đổi, ban hành Hiến pháp 2013 và một số dịp khác, nhiều ý kiến thảo luận đã đề xuất quy định người đứng đầu Đảng đồng thời đứng đầu Nhà nước. Theo giải thích của cấp có thẩm quyền lúc đó, cơ chế này trong thực tế đã có ý kiến nêu ra từ mấy nhiệm kỳ, song đây là công việc do Đảng phân công tùy từng giai đoạn, không ghi "cứng" vào một văn bản cụ thể; hơn nữa, Chủ tịch nước là thiết chế bộ máy nhà nước không phải cá nhân con người cụ thể.

Cấu trúc bộ máy của thiết chế Chủ tịch nước bao gồm: Chủ tịch nước; Phó chủ tịch nước; Hội đồng Quốc phòng và An ninh; Văn phòng Chủ tịch nước.