Danh sách xét phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân (NSND), Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) đã đi gần đến chặng cuối, hồ sơ đã được trình lên Hội đồng cấp cao nhất. Tuy nhiên, nhiều nghệ sĩ hoài nghi ở sự “cầm cân nảy mực”. Nghệ sĩ cần làm gì để xứng đáng với danh hiệu của mình, và có nên “phổ cập” danh hiệu?
“Nới lỏng” hay chặt chẽ?
NSND và NSƯT là danh hiệu Nhà nước, được Chủ tịch nước ký quyết định và bằng phong tặng. Theo Nghị định 40/2021/NĐ-CP (năm 2021), sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 89/2014/NĐ-CP (năm 2014) của Chính phủ quy định về xét tặng danh hiệu “Nghệ sĩ nhân dân”, “Nghệ sĩ ưu tú”.
Với NSND, Nghị định quy định có 4 tiêu chuẩn, trong đó đáng lưu ý “tiêu chuẩn thứ 2” là: “Có phẩm chất đạo đức tốt, gương mẫu trong cuộc sống, tận tụy với nghề; có tài năng nghệ thuật xuất sắc, tiêu biểu cho ngành, nghề nghệ thuật; có uy tín nghề nghiệp; được đồng nghiệp và nhân dân mến mộ”. Đặc biệt, mục 4 quy định “Có cống hiến nổi trội, có tài năng nghệ thuật xuất sắc”.
NSND Lê Tiến Thọ: Chúng ta cần đánh giá lại, xem những quy định nào chưa đi được vào đời sống, hay những quy định nào cần đưa thêm vào để giữ được giá trị danh hiệu.
Với NSƯT, Nghị định quy định: “Có phẩm chất đạo đức tốt, gương mẫu trong cuộc sống, tận tụy với nghề; có tài năng nghệ thuật xuất sắc; có uy tín nghề nghiệp; được đồng nghiệp và nhân dân mến mộ” và “Có cống hiến nổi trội, tài năng nghệ thuật xuất sắc”.
NSND Thanh Hoa, người có 50 năm cống hiến cho nghệ thuật tâm sự: “Đã là nghệ sỹ được phong tặng danh hiệu, nhất là NSND thì ít nhất phải có một bộ phận nào đó trong nhân dân biết đến, có tác phẩm để khi nhắc đến tác phẩm nhân dân nhớ tới tên nghệ sỹ ấy và ngược lại chứ? Tức là phải tâm phục khẩu phục, trước hết trong giới làm nghề với nhau”.
Tuy nhiên thực tế có rất nhiều NSND, NSƯT, kể cả lĩnh vực biểu diễn nhân dân thấy lạ hoắc, không có lần nào sau khi công bố danh hiệu mà không có ỳ xèo. “Chưa bao giờ các danh hiệu nghệ sỹ bị giới trong nghề xem rẻ rúng như bây giờ, chứ đừng nói chuyện công chúng quan tâm”, NSND Thanh Hoa chia sẻ.
Năm 2022 là lần thứ 11 xét tặng các danh hiệu nghệ sĩ. “Chúng ta cần đánh giá lại, xem những quy định nào chưa đi được vào đời sống, hay những quy định nào cần đưa thêm vào để giữ được giá trị danh hiệu”, NSND Lê Tiến Thọ (nguyên Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam), người nhiều năm tham gia các hội đồng xét tặng danh hiệu, từng bày tỏ trên báo chí.
Từ những vụ lùm xùm gần đây, nhất là sau khi 2 nghệ sỹ đi công tác nước ngoài, dính phải nghi án và sự phát biểu không chuẩn mực của một NSƯT cho thấy, cần có những quy định cụ thể hơn, thận trọng hơn.
Phải “tâm phục khẩu phục”
Theo một số NSND, việc một nghệ sĩ đã được phong tặng danh hiệu tức là ngoài năng lực về nghệ thuật, họ cũng đã sống đúng với chuẩn mực đạo đức của một nghệ sĩ khi kết nối nghệ thuật với công chúng. “Với một nghệ sĩ có tầm ảnh hưởng đến cộng đồng thì càng cần có sự chuẩn mực, chín chắn nhiều hơn trong hành động”, NSND Thái Bảo chia sẻ.
Ngày ngay, mạng xã hội đã “gõ cửa” từng nhà, từng người, việc phát ngôn trên các trang cá nhân cũng cần có sự chuẩn mực. Những nhà quản lý cần phải có trách nhiệm điều chỉnh, thay đổi quy định hay điều luật cho phù hợp với những phát sinh trong cuộc sống, hay những giai đoạn phát triển xã hội khác nhau.
Câu chuyện “lùm xùm” xung quanh 2 nghệ sỹ đi công tác nước ngoài, cho thấy đã là NSND, NSƯT không thể dễ dãi xung quanh việc bàn tán, ngay cả bênh vực.
NSND Thanh Hoa chia sẻ: "Chữ nghệ sĩ, vì thế, đã nói lên những gì cao quý, chứ đừng bảo rằng phải ưu tú, phải có danh hiệu thì mới ý thức giữ gìn thế nào".
Phải nói rằng, chưa bao giờ niềm tin đối với nghệ sĩ bị lung lay như hiện nay sau những vụ “con sâu làm rầu nồi canh” mà báo chí đã phản ánh. Càng ngưỡng mộ, thần tượng nghệ sĩ bao nhiêu, khán giả càng hụt hẫng bấy nhiêu sau hàng loạt sự vụ mà các nghệ sĩ đã vướng phải, cũng như đứng ra nhận sai và xin lỗi.
NSND Thanh Hoa chia sẻ: “50 năm từ khi làm nghề đến nay, tôi luôn tâm niệm là nghệ sĩ, làm công việc văn hóa nghệ thuật, là một nghề hết sức thiêng liêng. Khi chọn nghề này, đã là điều gì đó thuộc về trái tim rồi. Chữ nghệ sĩ, vì thế, đã nói lên những gì cao quý, chứ đừng bảo rằng phải ưu tú, phải có danh hiệu thì mới ý thức giữ gìn thế nào. Lương tâm của người làm nghề, của một nghệ sĩ sẽ tự biết làm gì và làm như thế nào để được công chúng tin yêu”.
Theo thông lệ, việc xét tặng danh hiệu phải qua 4 hội đồng: Hội đồng cơ sở có; Hội đồng cấp tỉnh, thành, bộ và hội đồng cuối cùng gồm Hội đồng cấp nhà nước và Hội đồng chuyên ngành. Một hồ sơ đề nghị xét tặng sẽ phải trải qua hơn 40 thành viên của Hội đồng xét tuyển đến từ mọi miền. Chính vì sự khắt khe này, khó có chuyện “chạy” hồ sơ. Tuy nhiên, không phải không có ì xèo về việc dễ dãi, cảm tính. Cũng có không ít trường hợp khai hồ sơ “mắc lỗi” chưa trung thực.
Năm 2022, NSND Thanh Hoa không được “mời ngồi” hội đồng xét duyệt. “Tôi mới được mời một lần. Lần đó, tôi phát biểu, có thể đây là lần đầu nhưng cũng là lần cuối cùng ngồi hội đồng, tôi rất mong hội đồng cầm cân nảy mực thật chuẩn, đừng vì cảm tính, nể nả hoặc vì thành tích. Danh hiệu không phải là thành tích”, chị chia sẻ.
Đúng là người Việt luôn cảm tính, dễ dãi, “của người phúc ta”. Điều này, làm cho các hội đồng “cầm cân nảy mực” dễ quên đi “trách nhiệm” của mình, đáng ra phải “tròn vai”. Điều cuối cùng, là cảm giác bị tổn thương danh dự nghề nghiệp với những nghệ sỹ có tài năng thực sự và buồn lòng nhân dân.
