Xuân Hinh tâm sự về đời 'con buôn'

NSƯT Xuân Hinh được đông đảo khán giản yêu mến

Xuất thân quan họ, cơ duyên nào đưa anh đến với chèo?

Tôi công tác 7 năm tại đoàn quan họ Bắc Ninh. Hồi ấy chỉ nghĩ mình đi hát chứ ai dám nghĩ một ngày nào đó lại làm khán giả cười.

Nhưng thấy trường ĐH Sân khấu Điện ảnh lần đầu tiên tuyển sinh viên khoa chèo, thế là khăn gói quả mướp ra học. Tính tôi nó thế. Không bao giờ thoả mãn với cái mình đang có. Cứ phải thay đổi, mày mò, làm mới cả những cái đã cũ, đã làm mãi đi rồi. Chỉ có vợ là nhất định không thay thôi (cười).

Càng học càng mê. Càng mê càng nghiện. Chèo nó ngấm vào tôi từ lâu rồi thì phải. Mẹ thì sợ tôi nghèo. Nghệ sĩ có ai giàu, chắc bà nghĩ thế. Nhưng tôi bảo: con muốn những người như u được nghe hát.

Vậy tổng kết lại 40 năm, anh thấy làm nghệ sĩ giàu hay nghèo?

7 năm hát quan họ, chẳng giàu. Lại lếch thếch khăn gói quả mướp lên Hà Nội học chèo. Hình ảnh mà tôi nhớ mãi, đó là 1 lần, về xin mẹ 20 ngàn. Bà không nói gì. Tôi biết bà không có tiền, chắc là không vay được nữa.

Hôm sau, lúc tôi đã ra bến xe để về Hà Nội học, mẹ tôi tất tả chạy đến, trên vai là đôi quang gánh rỗng. Bà thở gấp vì vừa đi tận mãi trên chợ về. 20 ngàn gói chặt trong chiếc túi vải giắt cạp quần. Bà vui vẻ kể từ sáng phải lội ao bèo rét căn cắt vớt cho được 4 gánh nặng, quẩy xuống tận chợ bán. 4 lần đi rồi về như thế, được chẵn 20 ngàn đồng, đủ cho tôi đi Hà Nội.

Tôi ngồi trên xe về Hà Nội nuốt nước mắt ầng ậc vào trong. Thấy mình vô tích sự khi vẫn ăn bám mẹ. Đó cũng là lần cuối tôi xin mẹ tiền.

Vậy anh làm gì sau đó?

Tôi theo bạn bè tập tọng đi buôn. Cứ cuối tuần là ra xe đò ngược lên miền trên, đi buôn hai chiều. Thôi thì đủ cả, thượng vàng hạ cám từ quần áo, đồ dùng, kim chỉ cho người vùng cao, măng miến, mộc nhĩ, chó mèo, lợn gà xuôi xuống. Lúc ấy không ngại ngùng, xấu hổ gì cả, chỉ miễn sao có tiền đi học.

Chuyến lãi bù chuyến lỗ. Rồi thì tôi biết buôn cả vàng: vào rất sâu trong rừng, đổi áo quần, mắm muối cho dân để lấy vàng cám mà họ đãi được ở suối, mang về cho ông thợ kim hoàn ngay gần trường. Những bài học về việc phân biệt vàng thật - vàng giả đến tận bây giờ tôi còn thuộc đấy.

Buôn từ nhỏ đến to. Có những lần thuê cả 1 chiếc xe tải cà tàng chở măng mộc nhĩ, nấm hương về xuôi bán. Xe về đến quê là 2 giờ sáng. Lái xe dừng ở đầu làng, chỗ nghĩa địa ấy. Mình tôi với 5 - 6 bao hàng to nặng đứng giữa đường. Lếch thếch lôi từng cái bao 50kg vào tập kết ở nhà dân cách đó mấy trăm mét. Hì hục như thế giữa đêm khuya thanh vắng. Rồi gật gù nằm giữa mấy cái bao ấy mà trông kẻo mất. Đấy. Sự nghiệp đi buôn nó thăng trầm thế đấy.

Sau chừng ấy thăng trầm, hẳn về sau bố mẹ rất tự hào vì sự thành công của anh trên sân khấu?

Bố mất từ khi tôi chưa thành danh. Cả cuộc đời vất vả chưa nhìn thấy con trưởng thành, chưa được con báo đáp. Bố tôi chưa bao giờ được xem một buổi biểu diễn nào của tôi. Tận khi mất, tôi vẫn khiến ông bận lòng…

Bà có đi xem tôi biểu diễn vài lần, rất ít. Những chỗ sáng ánh đèn sân khấu không hợp với bà. Bà xem đĩa hề chèo của tôi nhiều hơn. Bà luôn dặn tôi làm gì cũng phải nghĩ trước nghĩ sau. Nổi tiếng nhưng đừng tai tiếng.

Được biết, trong liveshow đặc biệt đánh dấu 40 năm sắp tới của anh sẽ có nhiều khách mời nổi tiếng khóc cười cùng Xuân Hinh, anh có sợ bị lu mờ?

Nếu dư dả thời gian tôi còn muốn mời nhiều nữa cơ, chứ không phải chỉ Thanh Thanh Hiền, Hồng Vân, Xuân Bắc, Vân Dung, Quang Thắng, Tùng Dương, Bằng Kiều, Hoài Thu, Thu Huyền, Xuân Nghĩa… Tôi muốn bữa tiệc 40 năm phải thịnh soạn, nhiều thế hệ cùng cất lên tiếng lòng của những nghệ sĩ vì quê hương, giữ gìn vốn quý dân tộc.

Xuân Hinh và Vân Dung trong một tiểu phẩm

Các nghệ sĩ được mời đều là em, là cháu, có nghệ sĩ trẻ tuổi hơn cả con tôi. Nếu các em tỏa sáng, chẳng phải là điều đáng mừng sao? Lúc ấy, Xuân Hinh phải mừng là vẫn còn đủ nhiệt huyết để đứng chung sân khấu với họ đấy.

Bốn mươi năm làm nghề mới có một liveshow “Xuân Hinh - Kẻ chọc cười dân dã”. Anh có thể bật mí về những điều anh ấp ủ khi thực hiện liveshow này?

Tôi có rất nhiều điều ấp ủ. Nghệ thuật dân tộc đang gặp nhiều khó khăn. Những khán giả trẻ đang không thực sự mặn mà với nghệ thuật dân tộc nên chính vì thế nó đang bị mai một. Nhưng tôi muốn khẳng định nghệ thuật dân tộc là của quý, có người quý ít và có người quý nhiều nhưng chừng nào người Việt không còn thì nghệ thuật dân tộc mới mất đi được.

Liveshow này là cố gắng của tôi và các cộng sự, dù chỉ là một chút thôi, để tiếp tục mang tới tình yêu nghệ thuật dân tộc cho các bạn trẻ. Chúng tôi sẽ cố gắng làm hay, đặc sắc, sáng tạo và bùng nổ với sự kết hợp tài tình giữa truyền thống và hiện đại để mang một hơi thở mới cho nghệ thuật dân tộc.

Không dám nói gì to tát nhưng chúng tôi cố gắng chăm chút cho từng tiết mục để mang tới một không gian hoàn toàn mới và cảm nhận mới về nghệ thuật dân tộc với những sáng tạo thoải mái và hết mình!

Xin cảm ơn anh!