Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại với bao loại hình âm nhạc, ca trù tưởng không còn chỗ đứng trong đời sống. Nhưng giữa chốn Hà Thành phồn hoa, vẫn có một gia đình có dòng dõi 7 đời gắn bó với ca trù vẫn ngày đêm bồi đắp và lưu truyền cho thế hệ trẻ môn nghệ thuật dân tộc mang tính bác học này- đó là gia đình cụ Nguyễn Văn Mùi ở Thụy Khê, Hà Nội. 
Nhóm ca trù Thái Hà
Hiện nay, gia đình cụ Nguyễn Văn Mùi là một trong những nhóm ca trù nức tiếng đất Hà Thành với nhiều danh ca, danh cầm sáng giá trong từng giai đoạn lịch sử của loại hình nghệ thuật này. Niềm yêu ca trù được truyền nối từ đời này sang đời khác và lưu giữ qua 7 thế hệ.
Vốn là dòng dõi của ca nương Nguyễn Thị Tuyết nổi danh tài sắc dưới triều Nguyễn, cụ Nguyễn Văn Mùi quyết không chịu đập đàn, bẻ phách, bặt lời ca như nhiều người khác. Trong những ngày bĩ cực, ca trù vẫn lặng lẽ chảy, như mạch nước ngầm, bởi sự gìn giữ âm thầm của những người đã “trót mang lấy nghiệp vào thân”. Mỗi dịp giỗ chạp, lễ tết, cụ lại mời những người “đồng hội đồng thuyền” như nghệ nhân Quách Thị Hồ, Phó Kim Đức… đến nhà, ngồi hát với nhau. Với cụ, ca trù là cuộc chơi tao nhã, lịch lãm mà ở đó, văn chương và âm nhạc quyện hòa làm một, nhịp phách khoan nhặt hòa điệu cùng giọng ca trong vắt, ngọt ngào, luyến láy của ca nương, đã nghe, đã say rồi là không dứt ra được.
Những lần như thế, cụ Mùi đều cho hai con của mình là Văn Khuê, Thúy Hòa ngồi kề bên. Giai điệu ca trù cứ vậy mà thành những thanh âm quen thuộc, dễ nhớ, dễ cảm trong lòng con trẻ từ thuở lên ba, lên năm. Khi Thúy Hòa tròn 12 tuổi, cố NSND Quách Thị Hồ chọn cô là “truyền nhân”, trong nhiều năm liền, cứ vào Chủ nhật, cụ lại đến tận nhà dạy cô hát. Cùng với cha và anh trai mình, Thúy Hòa đã lập nên nhóm Ca trù Thái Hà, với mục đích giản dị là gìn giữ truyền thống của dòng họ.
Trong gia đình, cụ Mùi cầm trống, anh Văn Khuê (con trai cụ Mùi) chơi đàn đáy, còn hai cháu nội của cụ là Oanh và Thảo cầm phách gõ nhịp, luyến láy những bài hát ca trù. Cụ Mùi kể: “Phải “truyền lửa” cho các con cháu hiểu được vẻ đẹp và giá trị của loại âm nhạc này. Dù lịch sử có lúc thăng lúc trầm cũng không thể để mất nó, để mất nó là có tội với tổ tiên”. Còn ca nương Thúy Hòa mắt lấp lánh sáng, thứ ánh sáng của tình yêu với nghệ thuật khi nói về ca trù: “Mẹ tôi kể, ngày tôi còn bé, nằm trong nôi, dù đang khóc, chỉ cần nghe tiếng ca trù văng vẳng bên tai, là tôi im bặt. Hình như tình yêu ca trù đã ngấm vào máu, chảy vào tâm hồn tôi từ lúc ấy, không thể khác được”. Tình yêu ca trù của những người trong nhóm Thái Hà, cứ thế chảy lặng lẽ qua bao nhiêu thế hệ, không mấy người biết. Nhưng viên ngọc quý dù bị vùi trong đêm đen thì vẫn lấp lánh sáng.
 |
| Nghệ sĩ Thanh Hoài (áo đỏ) và nghệ sĩ Văn Khê (chơi đàn đáy) đang biểu diễn |
Năm 1996, ca nương Thúy Hòa được trao giải thưởng Cú sốc âm nhạc của Pháp với đĩa hát ca trù phát hành tại đất nước này với số lượng lên tới 200.000 bản. Tiếng vang của ca trù từ nước ngoài dội trở lại mảnh đất nó đã sinh ra, khiến nhiều người giật mình. Năm 2002, với sự tài trợ của Quỹ Ford, Cục Nghệ thuật biểu diễn (Bộ VH - TT - DL) mở một lớp đào tạo ca trù trong vòng 2 tháng. Trở về địa phương, 64 ca nương của lớp học này đã nhen lên niềm hy vọng về một ngày “thái lai” cho ca trù. Nhóm Ca trù Thái Hà đã mang ca trù đi biểu diễn ở rất nhiều nước trên thế giới trong 10 năm qua: Anh, Pháp, Thuỵ Sĩ, Bỉ, Hà Lan, Nhật... Chương trình biểu diễn của nhóm cũng đã từng được truyền hình trực tiếp trên kênh kênh BBC (Anh) và AFP (Pháp).
Theo tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện, chuyên gia hàng đầu về ca trù, chính phần biểu diễn của nhóm ca trù Thái Hà là tư liệu đóng góp vào bộ hồ sơ ca trù của Việt Nam được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.
Hiện nay, nhóm ca trù Thái Hà vẫn dành thời gian truyền dạy cho những ai yêu mến ca trù và đi biểu diễn khắp nơi trên thế giới. Đầu tháng 4/2010, tại Trung tâm Văn hoá Pháp L'Espace (Hà Nội), nhóm đã biểu diễn những làn điệu đầy cảm xúc như “Hồng hồng tuyết tuyết”, “Gửi thư”, “36 giọng”… với kỹ thuật chau chuốt và tinh tế trong cách đưa hơi, nhả chữ của các ca nương Thu Thảo, Thanh Hoài, Thuý Hòa... đã quyến rũ thêm nhiều người ngoại đạo với ca trù. Sự quan tâm của đông đảo khán giả đối với ca trù, khiến những ai yêu thích, say mê nghệ thuật ca trù đều ấp ủ hi vọng, ca trù sẽ được hồi sinh và gìn giữ mãi mãi về sau.
