Bảo vệ bản làng bình yên giữa đại ngàn

Nét tươi vui trên bản người Mông

Những ngày cuối năm, các bản làng người Mông ở xã Hồng Ca (huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái) cái lạnh se sắt bao trùm cả núi rừng. Dưới làn mưa phùn lất phất bay, những nụ đào đang chúm chờ bung nở. Ven con đường bê tông luồn lách qua các xóm bản, những ngôi nhà mới xây xen lẫn nhiều nếp nhà gỗ mái lợp pro xi măng. Bên khung cửa sổ, những cô gái người Mông đang nhanh tay hoàn thiện những bộ váy sặc sỡ để vui hội mùa xuân, những đứa trẻ tung tăng trên con đường mới... Đến Hồng Ca hôm nay, ít ai biết rằng khoảng 10 năm về trước, cái đói, cái nghèo vẫn còn vây bám bản làng.

Hồng Ca là xã vùng sâu cao của huyện Trấn Yên với trên 90% là người dân tộc thiểu số, trong đó 40% là người dân tộc Mông. Từng một thời những con đường đất dốc đá nối liền các làng bản heo hút, tỷ lệ hộ nghèo ở khu vực người Mông sinh sống chiếm 50 - 70%. Những ngôi nhà cũ kỹ, lụp xụp nằm cheo leo trên các sườn núi, nhiều năm liền người dân nơi đây phải trông chờ vào nguồn gạo cứu đói của nhà nước.

Nếu ai có dịp trở lại vùng đất này sau nhiều năm, sẽ không khỏi bất ngờ bởi những đổi thay nhanh chóng đến vậy. Giờ đây, tuyến đường từ trung tâm xã đến các thôn bản đã được trải nhựa và bê tông kiên cố phẳng lì, rộng rãi. Hai bên đường, những rừng tre Bát Độ xanh ngút ngàn tạo nên không gian thanh bình như một tấm thảm xanh bạt ngàn.

Thu nhập chưa từng dám mơ

Gia đình anh Sổng A Dũng ở thôn Khuôn Bổ là một trong những hộ dân trồng tre Bát Độ đầu tiên ở xã Hồng Ca. Năm 2006, cán bộ khuyến nông đến tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật làm đất, đào hố, nhà nước hỗ trợ củ giống để giúp nhà anh trồng 1ha tre. Đến năm 2009, đồi tre bắt đầu cho thu hoạch măng. Ban đầu, việc thu hoạch rất vất vả vì chưa có đường giao thông, các điểm thu mua xa nên bà con sau khi chặt măng trên rừng phải gùi về nhà, luộc chín rồi mới bán cho thương lái.

Theo anh Dũng, toàn bộ diện tích này trước đây đều trồng sắn, sau 1 - 2 vụ là đất bạc màu, năng suất kém, giá cả không ổn định nên cái nghèo cứ đeo bám. Từ khi có đồi tre Bát Độ, gia đình anh và nhiều hộ dân có thu nhập ổn định từ 50 - 60 triệu đồng/ha/năm. 

Cây tre Bát Độ chỉ cần trồng một lần, đến năm thứ 2, thứ 3 là bắt đầu có măng. Những năm gần đây, trên địa bàn huyện đã có nhà máy thu mua măng để chế biến xuất khẩu, đường giao thông được đầu tư kiên cố, các điểm cân măng đặt ở nhiều nơi trong vùng nguyên liệu, nhờ đó bà con chỉ cần thu hoạch, thương lái sẽ đến thu mua tận chân đồi nên rất thuận tiện.

Cây tre Bát Độ phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu và trình độ canh tác của người dân địa phương, do đó không phải đầu tư nhiều phân bón, không phải phun thuốc bảo vệ thực vật, các đồi tre vẫn phát triển xanh tốt. Mỗi năm chỉ cần 1 đợt làm cỏ, dọn tỉa cành phụ và cây già, bón phân chuồng ủ hoai mục là đợi đến mùa thu hái măng từ đầu tháng 7 đến trung tuần tháng 10. Hiện nay, gia đình anh Dũng có hơn 3ha tre Bát Độ, mỗi năm có nguồn thu ổn định hơn 150 triệu đồng.

Ở thôn Khuôn Bổ hiện có gần 100 hộ dân, 100% là người dân tộc Mông, hầu như nhà nào cũng trồng tre Bát Độ với tổng diện tích gần 165ha. Nhờ cây tre, đời sống của bà con khấm khá hơn, hiện cả thôn chỉ còn 3 hộ nghèo, không còn hộ dân ở trong nhà dột nát. Đến năm 2021, thôn Khuôn Bổ là thôn đầu tiên ở huyện Trấn Yên được công nhận thôn nông thôn mới kiểu mẫu.

Ông Sổng A Cảnh, Trưởng thôn Khuôn Bổ chia sẻ, vụ măng Bát Độ năm 2024 mới kết thúc cuối tháng 10, là vụ được mùa, được giá nên bà con rất phấn khởi. Mỗi ha tre trung bình cho thu nhập từ 50 – 60 triệu đồng, nếu chăm sóc tốt có thể thu được 80 triệu đồng, đây là con số mà trước đây bà con chưa từng dám mơ tới. Nhờ sự no ấm, đủ đầy từ những đồi tre nên những cái Tết gần đây người dân các bản làng có điều kiện chuẩn bị chu đáo, nhộn nhịp hơn.

Rừng tre giữ đất, giữ nước

Theo anh Đặng Anh Tuấn, Trạm trưởng Trạm Kiểm lâm Hưng Khánh (huyện Trấn Yên) cho biết, trước đây, vì cuộc sống khó khăn, không có cây trồng chính nên đồng bào Mông ở Hồng Ca có thói quen phát phá, lấn chiếm rừng, đốt nương làm rẫy để trồng lúa, ngô và sắn... Việc quản lí, bảo vệ rừng của lực lượng kiểm lâm gặp rất nhiều khó khăn. Từ khi cây tre Bát Độ về phủ xanh vùng đất này, đã thay đổi nhận thức của người dân. Giống tre Bát Độ có đặc tính như cây tre, vầu tự nhiên bản địa, có tác dụng giữ đất, giữ nước, bảo vệ môi trường sinh thái.

Bên cạnh đó, nhờ có hiệu quả kinh tế cao từ thu hái măng, lá và thân nên đồng bào ngày càng mở rộng trên các diện tích đất trống, đồi trọc và trồng thay thế các cây lương thực ngắn ngày, cây nguyên liệu giấy có hiệu quả thấp. Trong khoảng 5 năm trở lại đây, tình trạng phát phá, xâm lấn rừng tự nhiên làm nương rẫy đã giảm đáng kể, những khu vực trồng tre đã hạn chế nguy cơ lũ quét, sạt lở đất trong mùa mưa bão.

Cùng với hành trình thay da đổi thịt vùng đồng bào Mông ở xã Hồng Ca, những thửa ruộng, mảnh nương trơ trọc giờ đây đã dần trở nên xanh mướt, trù phú hơn nhờ cây tre Bát Độ và cây quế. Thu nhập ổn định, môi trường được bảo vệ, cuộc sống của bà con dần đi vào ổn định, sung túc.

Bí thư Đảng ủy xã Hồng Ca - ông Phạm Xuân Toàn chia sẻ, trước đây nguồn sinh kế chính từ đồi rừng của người dân chủ yếu từ trồng ngô, lúa nương và các loại cây nguyên liệu giấy như keo, bồ đề, luồng… hiệu quả kinh tế thấp. Tỷ lệ hộ nghèo của xã hơn 10 về năm trước chiếm trên 45%. Cây tre Bát Độ được đưa vào trồng thử nghiệm năm 2004, sau đó nhân rộng thành vùng nguyên liệu từ giai đoạn từ 2006 – 2009. Từ đó, cứ đến vụ xuân hàng năm, người dân trong xã lại tích cực trồng mới hàng trăm ha, nâng tổng diện tích tre hiện nay của toàn xã lên gần 1.400ha.

Những quả đồi trọc, nơi trước kia bà con chặt phá rừng làm nương rẫy, nay đã được thay thế bằng những rừng tre xanh mướt, không chỉ giúp bà con có sinh kế ổn định mà còn góp phần ngăn chặn tình trạng sạt lở đất, lũ quét trong mùa mưa bão, bảo vệ những bản làng bình yên giữa đại ngàn.

Tre Bát Độ mang lại đa lợi ích nhờ thu hoạch các sản phẩm măng, lá, cành, thân và củ giống giúp người dân xóa đói giam nghèo, nhiều hộ trở nên khá giả. Từ một xã vùng 3 đặc biệt khó khăn, đến năm 2019, Hồng Ca đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới. Đến nay, tỷ lệ hộ nghèo của xã giảm còn 5,7%, thu nhập bình quân đầu người đạt 63 triệu đồng/năm.