* Giải pháp tăng chất lượng gạo XK và chuyển đổi đất lúa ở ĐBSCL
Chính phủ đã phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp, trong đó có việc điều chỉnh nhằm nâng cao chất lượng gạo XK và chuyển đổi một phần diện tích đất lúa sang cây trồng khác ở ĐBSCL. Tôi xin nêu một vài quan điểm về vấn đề này.
Về giống lúa ở ĐBSCL
Cơ cấu giống lúa ở vùng ĐBSCL hiện nay cơ bản phân làm ba nhóm chính:
- Nhóm giống lúa thơm nhẹ (như Jasmine, VD20, OM3536, OM4900...): Vụ ĐX chiếm khoảng 15% diện tích, vụ HT chiếm khoảng 10% diện tích.
- Nhóm giống lúa chất lượng hạt dài, không bạc bụng (như OM4218, OM2517, OM5451...): Nhóm này hiện chiếm khoảng 60% tổng diện tích, là nhóm giống chủ lực để SX gạo trắng 5% tấm.
- Nhóm giống chất lượng thấp mà giống IR50404 là tiêu biểu, hiện chiếm khoảng 25% diện tích. Giống này chủ yếu để chế biến tinh bột, SX bún bánh, ít sử dụng để ăn. Như nhiều ý kiến đã phân tích, nhóm giống này là nguyên nhân đẩy chất lượng gạo XK của VN xuống thấp.
Từ kinh nghiệm chỉ đạo trong ngành Trồng trọt trước đây, xin đề nghị 3 giải pháp để nâng cao chất lượng gạo XK thông qua việc điều chỉnh cơ cấu giống lúa ở ĐBSCL như sau:
Thứ nhất, Hiệp hội Lương thực VN (VFA) cùng các DN XK gạo cần công bố rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng về việc sẽ không mua lúa gạo nhóm giống IR50404 để XK nữa. Biện pháp này chắc chắn sẽ nhanh chóng đưa tỉ lệ giống IR50404 giảm từ 25% như hiện nay xuống chỉ còn khoảng 5% diện tích. Khi đó, nhóm giống lúa thơm nhẹ có thể sẽ tăng lên 30 – 40% diện tích.
Việc chuyển đổi đất lúa ở ĐBSCL cần thận trọng
Thứ hai, cần pháp chế hóa trong tổ chức chỉ đạo SX của UBND các cấp đối với vùng nguyên liệu SX lúa gạo hàng hóa XK, trong đó có các cánh đồng mẫu lớn bằng cách ban hành quy trình công nghệ SX chế biến lúa gạo XK, có đóng dấu quốc huy.
Thứ ba, VFA cần tập trung xây dựng chiến lược thương hiệu gạo XK cho hai nhóm giống thơm và nhóm giống chất lượng hạt dài gắn với tổ chức SX theo quy trình GAP, đồng thời có chiến lược xây dựng thương hiệu gạo VN mang tầm khu vực và thế giới như Thái Lan, Mỹ... đã làm.
Chuyển đổi đất lúa
Việc chuyển đổi đất trồng lúa kém hiệu quả sang các cây trồng khác có hiệu quả hơn, thực ra Chính phủ đã có chủ trương từ năm 1999. Tuy nhiên, việc chuyển đổi đất đang trồng 2 - 3 vụ lúa/năm ở ĐBSCL như hiện nay sang ngô hay đậu tương cần phải thận trọng khi chúng ta đang có ý định chuyển đổi với diện tích hàng trăm nghìn ha. Xin nêu một số quan điểm làm nguyên nhân:
Thứ nhất, nông dân vùng ĐBSCL chỉ quen kinh nghiệm làm lúa, chưa quen với cây màu nên việc chuyển đổi đất lúa cần phải có lộ trình. Theo tôi, ở ĐBSCL chỉ có vụ xuân hè là có thể đưa cây màu vào thay thế cây lúa.
Thứ hai, xét về lợi thế so sánh, chúng ta cần SX cây nguyên liệu TĂCN để thay thế NK nhưng không nhất thiết phải SX bằng mọi giá, bởi thực tế ngô hay đậu tương của chúng ta dù thế nào cũng khó mà cạnh tranh nổi với ngô và đậu tương chuyển gen của các nước khác. Theo tôi, chỉ khi nào chúng ta không XK được gạo nữa, thì mới nên đặt vấn đề giảm diện tích lúa XK ở vùng ĐBSCL. Xét trên phương diện môi trường, nếu thị trường XK lúa gạo bất lợi thì có thể để đất nghỉ, giảm lúa xuân hè, giảm lúa vụ 3, tăng nuôi trồng thủy sản và tập trung thâm canh cho hai vụ lúa chính là ĐX và HT, song song với việc nâng cao chất lượng gạo thì sẽ khả thi hơn việc chuyển đổi rất nhiều.
Tuy nhiên đối với vùng Trung du MNPB, Đông Nam bộ và Tây Nguyên, chúng ta vẫn hoàn toàn có thể hình thành các vùng SX ngô hay đậu tương hàng hóa bằng cơ cấu ngô xuân – đậu tương hè thu (đối với vùng Trung du MNPB) hoặc ngô vụ 1 – đậu tương vụ 2 (đối với 2 vùng ĐNB và Tây Nguyên).
(*): Tác giả là Phó chủ tịch Hiệp hội thương mại giống cây trồng VN, nguyên Cục trưởng Cục Nông nghiệp
