Cống Cái Lớn - Cái Bé đáp ứng mục tiêu thuận thiên có kiểm soát

Chủ động điều tiết hiệu quả nguồn nước

Chiều 2/3, tại TP Rạch Giá, Bộ NN-PTNT phối hợp với UBND tỉnh Kiên Giang tổ chức hội thảo đánh giá kết quả vận hành của hệ thống thủy lợi Cái Lớn – Cái Bé.

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp và Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang Lê Quốc Anh đồng chủ trì buổi hội thảo. Tham dự có đại diện các đơn vị chuyên môn trực thuộc Bộ NN-PTNT, các địa phương trong vùng hưởng lợi của dự án gồm: Kiên Giang, Hậu Giang, Cà Mau, Bạc Liêu và Sóc Trăng. 

Theo ông Lê Quốc Anh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang, trước đây địa phương chuyển dịch sản xuất chủ yếu dựa vào tự nhiên, mặn tới đâu thì chuyển dịch tới đó, giờ có công trình, chủ động điều tiết nguồn nước phục vụ sản xuất. ĐBSCL là vùng chịu ảnh hưởng nặng nề của tác động biến đổi khí hậu, khai thác nguồn nước thượng nguồn quá mức, làm cho thiên tai, xâm nhập mặn ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng đến sản xuất. Vì vậy, việc đầu tư, xây dựng cống Cái Lớn - Cái Bé là rất cần thiết, giúp quản lý hiệu quản nguồn nước, biến thách thức thành cơ hội phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập. Các mô hình sinh kế từ dự án Cái Lớn - Cái Bé đã phát huy hiệu quả, cho thu nhập cao hơn hẳn so với sản xuất truyền thống.

Ông Nguyễn Việt Anh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Khai thác Thủy lợi Miền Nam cho biết, thời gian qua việc vận hành hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé đã có sự phối hợp giữ các bên, đảm bảo phục vụ sản xuất của các địa phương trong vùng theo từng mùa vụ về trồng trọt cũng như nuôi thủy sản. Theo quy trình vận hành, tại các điểm khống chế, kiểm soát mặn đảm bảo chủ động, không gây ảnh hưởng đến sản xuất.

Tuy nhiên, hiện nay trong vùng ảnh hưởng của dự án vẫn còn mâu thuẫn về nhu cầu sử dụng nguồn nước, nếu đưa nước mặn vào đảm bảo đủ độ mặn cho nuôi tôm nước lợ của huyện Hồng Dân (Bạc Liêu) và Gò Quao (Kiên Giang) thì sẽ ảnh hưởng đến sản xuất của huyện Long Mỹ (Hậu Giang) và nguy cơ xâm nhập mặn sâu lên đến Ngã Năm (Sóc Trăng).

Ngoài ra, còn một số tồn tại cần giải quyết, như: Hệ thống bờ bao phía hạ lưu cống chưa đảm bảo, dễ bị tràn bờ khi triều lên. Hệ thống công trình thủy lợi do địa phương quản lý, công trình nội đồng chưa được đầu tư hoặc thiếu đồng bộ. Sản xuất trong vùng còn hiện tượng da beo, mâu thuẫn trong nhu cầu sử dụng nước mặn - ngọt.

Ông Đặng Ngọc Giao, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Hậu Giang, tỉnh có địa hình thấp, chịu ảnh hưởng của cả triều biển Đông và biển Tây, hệ sinh thái chủ yếu là nước ngọt. Hậu Giang được hưởng lợi từ dự án Cái Lớn - Cái Bé, không còn nhiễm mặn ảnh hưởng tới nước sinh hoạt cung cấp cho trung tâm tỉnh và các huyện lân cận, nguồn nước tưới cho cây trồng, nhất là cây khóm luôn được đảm bảo trong mùa nắng nóng, ổn định năng suất. Hậu Giang cũng đã xây dựng 4 mô hình sinh kế, chuyển đổi sản xuất, giúp tăng thu nhập cho người dân.

Theo đại diện tỉnh Sóc Trăng, từ khi được đầu tư cống âu thuyền Ninh Quới, cùng với việc vận hành cống Cái Lớn - Cái Bé, sản xuất không chỉ ổn định mà còn phát triển rất tốt, nguồn nước được kiểm soát tốt giúp phát triển vùng lúa đặc sản, trồng nấm rơm, nuôi thủy sản nước ngọt, nuôi lươn và vườn cây ăn trái đặc sản.

Cần đầu tư đồng bộ để phát huy hiệu quả

Hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé được đầu tư trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, gồm: cống Cái Lớn, cống Cái Bé, cống Xẻo Rô, đê nối cống Cái Lớn, cống Cái Bé với quốc lộ 61, 8 cống hở dọc tuyến đê biển An Biên - An Minh. Hệ thống quan trắc, giám sát tự động. Hợp phần mô hình sinh kế và các hoạt động phi công trình trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, Hậu Giang. Vùng hưởng lợi của hệ thống công trình thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé có diện tích tự nhiên là 384.120 ha, thuộc địa bàn 5 tỉnh: Kiên Giang, Hậu Giang, Cà Mau, Bạc Liêu và Sóc Trăng. Trong đó, riêng Kiên Giang có 7/15 huyện  thuộc vùng Dự án với diện tích 247.432 ha.

Ông Lê Hữu Toàn, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Kiên Giang đánh giá, việc vận hành cống Cái Lớn - Cái Bé kết hợp với các cống ven biển An Biên, An Minh và các cống ven sông Cái Lớn, Cái Bé để điều tiết nguồn nước đã cơ bản đáp ứng mục tiêu, nhiệm vụ của dự án, đảm bảo ổn định nguồn nước, phục vụ tốt cho các mô hình sản xuất theo hệ sinh thái ngọt, ngọt - lợ luân phiên, mặn - lợ. Từ mùa khô năm 2021 đến nay, khu vực thượng lưu cống Cái Lớn, Cái Bé không phải đắp đập tạm để kiểm soát mặn (136 đập), tiết kiệm hàng chục tỷ đồng. Từ khi cống Cái Lớn, Cái Bé đưa vào vận hành, khai thác cho đến nay, vùng sản xuất lúa tại khu vực này chưa ghi nhận thiệt hại do xâm nhập mặn.

Các địa phương trong vùng dự án hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé, gồm: An Biên, An Minh, U Minh Thượng, Vĩnh Thuận và Gò Quao dự kiến thả nuôi tôm nước lợ với diện tích 69.370 ha, sản lượng dự kiến thu hoạch 43.350 tấn. Riêng tôm càng xanh nuôi ghép trong các mô hình nuôi tôm nước lợ dự kiến thả nuôi 36.500 ha, sản lượng ước đạt 17.900 tấn. Đến cuối tháng 2/2023, tại các huyện đã thả nuôi tôm nước lợ được 45.137 ha tôm nuôi nước lợ. Riêng tôm càng xanh thả nuôi 1.707 ha.

Tuy nhiên, vùng thượng lưu cống Cái Lớn, Cái Bé, hệ thống thủy lợi nội đồng, nhất là hệ thống công trình phân ranh giữa các tiểu vùng sinh thái chưa đồng bộ, khép kín nên còn khó khăn cho công tác kiểm soát nguồn nước. Tỉnh Kiên Giang chủ trương đầu tư Dự án hệ thống cố kiểm soát mặn hạ lưu cống Cái Lớn (từ cống Xẻo Rô đến đê biển Tây) gồm 10 cống, tổng vốn đầu tư 900 tỷ đồng.

Hiện nay, Sở NN-PTNT đã trình UBND tỉnh phê duyệt phương án chống ngập hạ lưu sông Cái Lớn - Cái Bé, gồm xây dựng tại huyện Châu Thành 1 cống và An Biên 3 cống, đầu tư 26,77 km đê bao, tổng vốn đầu tư 199 tỷ đồng.

Sáng cùng ngày, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp dẫn đầu đoàn công tác của Bộ NN-PTNT đã đi kiểm tra thực tế vùng hưởng lợi của hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé tại huyện Gò Quao, tỉnh Kiên Giang. Đoàn đã đến thăm Hợp tác xã thủy sản Phước Tiền (xã Thủy Liễu), sản xuất theo mô hình luân canh lúa - tôm, có diện tích 105 ha. Đây là hợp tác xã thực hiện mô hình sinh kế từ dự án Cái Lớn - Cái Bé, được hỗ trợ phát triển sản xuất lúa đạt chứng nhận hữu cơ, nuôi tôm 2 giai đoạn, có bổ sung thêm thức ăn, quạt đảo oxy nước…

Hiện đang là vụ thả nuôi tôm, các xã viên chọn nuôi ghép tôm sú và tôm càng xanh, vừa đa dạng hóa vật nuôi, vừa tăng năng suất trên cùng diện tích, tăng thêm thu nhập.

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng, ĐBSCL là địa bàn rất nhạy cảm và chịu tác động lớn của biến đổi khí hậu. Vì vậy, đầu tư cho ĐBSCL theo tinh thần "đầu tư không hối tiếc" nên phải có tính toán, cân nhắc rất kỹ trước khi xây dựng công trình. Quy hoạch phát triển sản xuất theo hướng thuận thiên nhưng phải có kiểm soát, mà muốn kiểm soát thì phải có công trình để điều tiết, chủ động nguồn nước phục vụ sản xuất.

Cần điều chỉnh lại quy trình vận hành cho phù hợp, xem xét bổ sung thêm các điểm khống chế độ mặn, quan trắc để phục vụ sản xuất hiệu quả hơn. Cần phải tính toán, đầu tư công trình chống ngập do triều, kiểm soát triều cường. Các địa phương trong vùng cần phải chuyển dịch mùa vụ sản xuất, cơ cấu giống cây trồng, vật nuôi, thích ứng linh hoạt từng điều kiện cụ thể.

Cần có quy chế phối hợp vận hành hệ thống cống Cái Lớn - Cái Bé, phối hợp cả chiều ngang và chiều dọc, đảm bảo mang lại hiệu quả cao nhất. Tăng cường công tác truyền thông về hiệu quả công trình, dự báo, thông báo kịp thời để người dân nắm bắt, đầu tư sản xuất đạt hiệu quả cao nhất.