Đầu xuôi, đuôi chưa lọt

Trong những năm qua các tỉnh Duyên hải Nam Trung bộ có nhiều chính sách thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng đối phó biến đổi khí hậu nhằm tăng hiệu quả kinh tế trên diện tích canh tác. Tuy nhiên sau nhiều năm thực hiện, hiệu quả vẫn chưa được như mong muốn. Vì sao vậy?

Quảng Nam là một trong những tỉnh đi đầu trong việc chuyển đổi cây trồng (CĐCT) khu vực Duyên hải Nam Trung bộ, quá trình thực hiện cho thấy một số loại cây đem lại hiệu quả cao gấp nhiều lần so với trồng lúa. Thế nhưng việc CĐCT vẫn còn nhiều vướng mắc như: Thị trường tiêu thụ sản phẩm bấp bênh; các mô hình chuyển đổi manh mún, nhỏ lẻ, thiếu quy hoạch…

HIỆU QUẢ CÓ, NHƯNG... BẤP BÊNH

Vào năm 2000, tỉnh Quảng Nam chính thức thực hiện CĐCT, đến năm 2002 mới thực sự có dấu ấn, đó là việc chuyển đổi thành công từ SX 3 vụ lúa sang còn 2 vụ/năm. Giai đoạn 2003 – 2005 Quảng Nam mạnh dạn chuyển đổi 2.500 ha đất màu, đất lúa kém hiệu quả sang trồng cây bông và cho kết quả khá.

Tính ra, bông đem lại thu nhập cao gấp nhiều lần trồng lúa, vậy mà bông cũng chỉ được một thời gian khoảng 5 năm thì bị chết yểu, đành phải nhường chỗ đứng cho các loại cây như: ngô, lạc, đậu, rau quả…

Trải qua nhiều năm thực hiện chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả, Quảng Nam đã chọn được một số loại cây trồng thu nhập cao và nhân rộng trên địa bàn như: Trồng dưa hấu vụ đông xuân (ĐX) - dưa hấu xuân hè (XH) - lúa hè thu (HT). Mô hình này có tổng thu nhập cao hơn 2 vụ lúa 13 lần (mô hình lãi 238 triệu đồng/2 vụ; lúa lãi 18 triệu đồng/ha). Hiện nay dưa hấu chuyển từ đất lúa có diện tích trên 1.000 ha/năm tập trung các huyện: Phú Ninh, Thăng Bình, Duy Xuyên, Điện Bàn, Đại Lộc, Núi Thành.

Cũng được xếp vào loại đem lại hiệu quả kinh tế cao, mô hình ngô ĐX (thuần hoặc xen đậu cove) - ngô HT (thuần hoặc xen đậu cove) chuyển hẳn sang thâm canh 2 vụ ngô (sử dụng các giống ngô lai cao sản) cho lợi nhuận cao hơn lúa từ 2 - 4 lần. Mô hình này tương đối bền vững, đang được nhân rộng ở các huyện Đại Lộc, Điện Bàn, Duy Xuyên.

Bên cạnh đó, mô hình ngô ĐX - lạc HT trên chân đất thịt trung bình - cát pha có tổng thu cao hơn 2 vụ lúa 1,8 lần và lãi cao hơn 4,7 lần; mô hình lạc ĐX - ngô HT (thuần hoặc xen đậu cove) lãi cao hơn 2 vụ lúa đến 4,2 lần. Đặc biệt mô hình chuyên canh các loại rau, củ, quả chuyển đổi từ đất lúa cho thu 150 triệu đồng/ha/năm, cao hơn 2 vụ lúa 3,5 lần và lãi 114 triệu đồng, tính ra cao hơn 2 vụ lúa 6 lần.

Những mô hình ở trên cho thấy việc CĐCT đã đem lại kết quả khả quan cho ngành nông nghiệp Quảng Nam, tăng hiệu quả kinh tế trên đơn vị diện tích. Theo đánh giá của người dân, các mô hình này đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn trồng lúa là có thật nhưng lưu ý một điều rằng đó là vụ được giá, còn những vụ rớt giá thì bù lỗ nặng.

Ông Nguyễn Trung, ở thôn Tam Cẩm, thị trấn Phú Thịnh, huyện Phú Ninh trồng 4 sào dưa theo mô hình 2 dưa, 1 lúa/năm, ông đã thực hiện 3 năm nay. Mỗi sào dưa, ông đầu tư giống hết 200.000 đ; 1 triệu đồng phân bón; 1,5 triệu đồng thuốc sâu, bao ni lông…

Trong khi năng suất bình quân đạt 1,3 tấn/sào, với giá bán 5.000 đ/kg thu được 6,5 triệu đ/sào, như vậy có lãi gần 4 triệu đồng. Còn bán với giá 1.500 đ/kg sẽ thu được gần 2 triệu đồng, tính ra lỗ mất 700.000 đ/sào, chưa nói đến có những vụ giá rớt xuống còn 1.000 đ/kg còn thảm hại hơn nữa.

Chị Nguyễn Thị Thắm, trồng 2 sào rau (1 sào mùng tơi, 1 sào rau muống) tại cánh đồng rau VietGAP, thôn Lang Châu Bắc, xã Duy Phước, huyện Duy Xuyên cho biết: Nếu giá cả ổn định, trồng rau có lãi cao gấp 5-6 lần trồng lúa. Nhưng hiếm lắm, thường giá rau rất bấp bênh.

“Từ ra Tết đến nay, mồng tơi có giá 1.800 đ/bó; rau muống 1.500 đ/bó, với mức giá này chỉ hòa vốn. Có thời điểm rau bán với giá 500 đ/bó nhưng mình cũng phải cắt bán để cho ra lứa khác, còn không thu hoạch thì lứa tiếp theo năng suất thấp”, chị Thắm cho biết.

THIẾU QUY HOẠCH

Thực hiện CĐCT tỉnh Quảng Nam có đề án cho từng giai đoạn, tuy nhiên đề án này chỉ mang tính chất theo dõi, đánh giá biến động SX; chỉ đạo mục tiêu chung của cả tỉnh. Còn trồng cây gì, trồng ở vùng nào, diện tích bao nhiêu đến nay trong đề án chưa nêu rõ. Bởi trong quá trình thực hiện CĐCT Quảng Nam chưa có quy hoạch tổng thể.

Ông Nguyễn Trung chuyển đổi 4 sào lúa sang canh tác 2 dưa - 1 lúa, tuy nhiên lời lãi trông chờ vào thị trường

Hiểu nôm na, muốn CĐCT thì phải có một người mẹ đứng đầu cầm chịch, sau đó đến các con, các cháu thực hiện theo. Thế nhưng quy hoạch tổng thể CĐCT của cả tỉnh chưa có nên các huyện, xã, xóm chưa thực hiện theo. Các địa phương mới thực hiện theo chủ trương và chỉ đạo của ngành nông nghiệp tỉnh, các vùng chuyển đổi mang tính chất manh mún.

Ông Lê Muộn, PGĐ Sở NN-PTNT Quảng Nam lý giải: Đáng lẽ việc CĐCT phải có quy hoạch từng vùng, từng khu vực rõ ràng, trên cơ sở đó giao chỉ tiêu cho các huyện thực hiện. Trong khi chưa có quy hoạch nên Quảng Nam đang thực hiện theo dạng chỉ đạo, thấy vùng này có thể trồng cây gì thì bố trí loại cây đó.

“Hiện Quảng Nam xây dựng quy hoạch CĐCT gắn với Chương trình xây dựng NTM, các địa phương có quy hoạch vùng SXNN. Trong quá trình làm quy hoạch, chúng tôi hướng dẫn, góp ý. Còn việc lập quy hoạch tổng thể CĐCT của tỉnh trước sau gì cũng phải có nhưng hiện nay tỉnh chưa bố trí được kinh phí”, ông Muộn chia sẻ.

Cũng theo ông Muộn, nguyên nhân chậm xây dựng quy hoạch tổng thể là hiện nay địa phương đang tiếp thu những chiến lược định hướng của Bộ NN-PTNT như thế nào, lúc đó mới triển khai. Thực hiện CĐCT, Bộ mới định hướng trồng ngô, đậu tương nhưng chưa cho con số cụ thể về diện tích trồng các loại cây này bao nhiêu, vì thế mà các tỉnh chưa dám mạnh dạn CĐCT từng loại cây.

“Biết rằng dự báo thị trường cây trồng ngắn ngày không phải dễ như cây dài ngày nhưng Bộ NN-PTNT cũng phải có định hướng để các tỉnh thực hiện. Mỗi vụ SX phải có thông tin để khuyến cáo đầu vào, đầu ra các loại cây là bao nhiêu, qua đó để tỉnh còn biết khuyến khích bà con trồng cây gì. Nếu không làm tốt việc này có thể dẫn đến trồng ồ ạt, sản phẩm làm ra dư thừa, giá cả sụt giảm đẩy người nông dân thua lỗ”, ông Muộn nói.