Thầy cúng bắt đầu hành lễ chê sết để giải hạn cho những thành viên trong gia đình. Ảnh: H.Hà.
Bà Hoàng Hà, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Bát Xát (Lào Cai) cho biết, trên địa bàn huyện có 14 dân tộc anh em cùng sinh sống như: Dao, Giáy, Hà Nhì, Mông, Phù Lá, Tày, Kinh... Mỗi dân tộc đều có bản sắc văn hoá riêng, có vai trò quan trọng trong đời sống hằng ngày.
Đặc biệt, đối với người Dao đỏ ngoài lễ cấp sắc - được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia - còn có những phong tục, tập quán khác trong mỗi gia đình tạo nên sự khác biệt làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần ở các dân tộc sinh sống trên địa bàn.
Đáng chú ý, các thế hệ người Dao đỏ ở xã Nậm Chạc nói riêng cũng như người Dao đỏ nói chung sinh sống trên địa bàn huyện đến nay luôn có ý thức giữ gìn và bảo tồn những bản sắc văn hóa của dân tộc mình.
Dịp cuối năm, tại một số gia đình người Dao đỏ thường sẽ tổ chức lễ chê sết. Với mong muốn một năm mới gặp nhiều may mắn, tốt lành, thời tiết thuận lợi và cầu mong sức khoẻ dồi dào, các gia đình thường làm lễ này để giải hạn.
Theo đó, mỗi dịp cuối năm, vào tháng lẻ (tức tháng 11 âm lịch), một số hộ gia đình dân tộc Dao đỏ của xã Nậm Chạc lại làm lễ cúng giải hạn cho một số thành viên trong nhà. Đây được gọi là lễ chê sết, tức là xua đi hạn xấu trong năm.
Lễ vật để cúng giải hạn của người Dao đỏ hết sức đơn giản như tỉa các hình thù, hoa lá. Đây là nông sản được bà con trồng trong vườn nhà. Ảnh: H.Hà.
Lễ cúng giải hạn này gồm có 3 thầy: Thầy cúng gọi ông trời chứng giám, thầy cúng thần thổ địa, thầy cúng mời lễ vật cho bên âm về nhận. Mỗi thầy phụ trách một công việc song hành cùng lúc rất logic và khoa học. Mâm lễ cúng giải hạn gồm có: Gà, lợn, cá, vịt và các con vật như cua, cá, trâu, dê, chuột, rết, ba ba và các sản vật địa phương... Đây là những sản vật gần gũi với gia đình và cũng là những nông sản mà đồng bào người Dao đỏ quan niệm do các vị thần trên trời ban tặng.
Ông Vàng Láo Cáu, người cao niên ở Nậm Chạc cho biết, lễ chê sết có thể hiểu là lễ cúng giải hạn cho các thành viên trong gia đình. Nếu năm đó các thành viên trong gia đình có hạn tức là có xung với ngày, giờ, tháng, năm sinh của thành viên đó, thì gia đình mời thầy về làm lễ cúng giải hạn, để trả nợ người âm thường đi theo các thành viên đó khiến các thành viên đó không được may mắn và không được khoẻ mạnh.
Lễ vật trả nợ giản dị gần gũi, nhưng chứa đựng nhiều giá trị nhân văn sâu sắc.
Các thầy cúng làm lễ cho các thành viên trong gia đình xua đi cái xấu của năm cũ, để năm mới bình an, gặp nhiều may mắn. Ảnh: H.Hà.
Lễ giải hạn với mục đích xua đuổi những cái xấu đi để đón những điều mới tốt lành hơn đến với thành viên trong gia đình. Ngày nay, người Dao đỏ nơi đây vẫn gìn giữ và bảo tồn được nhiều nghi lễ như lễ cúng giải hạn, lễ cấp sắc… Nghi thức này ngày càng giản đơn, tiết kiệm, nhưng trang trọng, mà không bị mai một bản sắc dân tộc.
Thông qua các nghi lễ này, các thế hệ người Dao đỏ xã Nậm Chạc nói riêng, người Dao đỏ huyện Bát Xát (Lào Cai) nói chung hiểu hơn về bản sắc văn hóa dân tộc góp phần bảo tồn, phát huy những giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc Dao đỏ trên địa bàn.
