Phận đời cửu vạn vùng biên viễn và 'sóng ngầm' ở Bản Vược

Sau sự cố đau lòng, PV NNVN đã trở lại Bản Vược và chứng kiến không ít chuyện buồn.
 

Đời cửu vạn

Thượng nguồn sông Hồng, xã Bản Vược, huyện Mường Khương, tàu bè tấp nập sau quãng thời gian "đóng băng". Bóng chiều xâm xẩm, những tốp người, đa phần là đồng bào dân tộc trú tại địa phương lũ lượt kéo xuống bến sông – nơi cả miếng cơm và có thể là cả tử thần đang đợi họ.

Cửa khẩu Bản Vược

Cửa khẩu phụ Bản Vược có 4 bến sông phục vụ vận chuyển hàng hóa. Bến Bắc Sông Hồng, bến Trường Phi, bến Hương Giang và bến Bắc Nam. Thời điểm nhiều hàng hóa, có hàng trăm cửu vạn vùng biên ngày đêm hoạt động. Các bến được ngăn cách bởi ranh giới là những tảng đá lớn, phu cửu từng bến cũng được phân biệt bằng quần áo có in tên công ty hẳn hoi.

Từ Trạm biên phòng Bản Vược men dọc bờ sông chừng 200m về phía thượng nguồn là bãi tập kết hàng của Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ Bắc Sông Hồng. Trong thảm họa khiến 9 cửu vạn bỏ mạng ngày 11/3, tất cả nạn nhân đang tham gia vận chuyển hàng tạm nhập tái xuất của công ty này qua khu vực cột mốc 92. Sau sự cố, cơ quan điều tra đang làm rõ trách nhiệm của cá nhân, tổ chức liên quan. Bến Bắc Sông Hồng hiện tại, sự tang thương, chết chóc như còn lảng vảng dưới làn nước sông hoang lạnh. Nhưng ở bến sông, miếng cơm, manh áo đã nhanh chóng xua những container, những hàng hóa, những người trở lại nhịp hoạt động mùa cao điểm.

Mặc dù trên danh nghĩa bến sông này thuộc quản lý của Công ty Bắc Sông Hồng, tuy nhiên, muốn có một “chân cửu” việc làm thường xuyên thì những lao động địa phương phải cạnh tranh với chính người thân, xóm giềng để giành suất. Đám cửu được quản lý bởi một người cầm đầu được gọi là “đầu cánh”. Các “đầu cánh” sống bằng tiền chênh lệch giữa việc thỏa thuận với chủ hàng giá từng chuyến tàu, từng chiếc container và tiền họ bỏ ra trả cho cửu. Thông thường, mỗi chuyến hàng container giá bốc vận chuyển dao động từ 1-2 triệu đồng. Trong đó, “đầu cánh” hưởng khoảng 30%, còn lại cửu chia nhau.

Bóng đêm ăn dần những chút ánh sáng ngày cuối cùng trên bến. Một chuyến tàu chở thuốc lá nguyên liệu chất cao ngút nặng nề cập bãi sông. Tấm ván lên thuyền vừa được nối, đám cửu chen lấn nhau bốc hàng. “Đầu cánh” vừa xua cửu nhanh chân vừa phát cho họ những thẻ que mà trông xa xa như thể que hương. Đó là sự xác nhận công bốc vác cho mỗi chuyến hàng. Theo lệ, xong mỗi chuyến hàng thì cửu nộp lại thẻ que cho “đầu cánh” để làm căn cứ thanh toán tiền công. Mỗi bao tải thuốc lá nguyên liệu đóng gói sẵn 50kg. Cửu già, cửu trẻ, cửu gái, cửu trai đều như nhau cả, không có một ngoại lệ nào.

Cửu vạn vùng biên Bản Vược

Cả gia đình Tráng A Chứ gia nhập đội cửu ở bến sông này từ nhiều năm nay. “2-3 năm nay phập phù lắm. Nhiều bữa cả hai vợ chồng bốc vác hàng cả đêm mới đủ tiền ăn đấy”, Chứ nói về cái nghề tưởng chừng chỉ dành riêng cho người sức vóc. Giàng Thị Mùi, vợ Chứ, người lúc nào cũng nhìn như vừa ốm dậy. Gầy còm, khô quắt và xanh lét. Tưởng chừng như cơn gió nhẹ bãi sông cũng có thể xô đổ thị. Ấy thế mà khi có việc lại như lột xác. Cũng chạy, cũng xô, cũng tranh giành, cũng bất chấp lắm. Bao tải đựng thuốc lá nguyên liệu 50kg, to hơn cả thân người Mùi, tất nhiên là hơi ì ạch nhưng rồi chị cũng “nuốt” gọn.

Bản Vược mùa này hàng khá tấp nập, đếm sơ sơ cả 4 bến sông có đến vài trăm cửu. Hành trang của cửu rất đơn giản. Chỉ mỗi tấm bải bông dùng để lót vai. Họ hoạt động mạnh nhất về đêm, thời điểm lý tưởng của những chuyến hàng không theo đường chính ngạch. Mỗi đêm những cửu vạn như vợ chồng Chứ kiếm được từ 200-300 ngàn đồng. Cũng gọi là tươm so với mức thu nhập ở miền biên viễn. Đổi lại, họ phải vắt kiệt sức lực, kể cả chấp nhận trả giá bằng tính mạng. Thảm họa 9 cửu vạn chết đuối xảy ra chưa được mấy ngày mà ở bến sông này đám cửu vẫn giành nhau một suất “qua sông”. “Không may gặp nạn thì phải chịu chứ biết kêu ai bây giờ. Cửu ở đây chủ yếu là lao động tự do, có hợp đồng ràng buộc gì đâu”, một cửu vạn chèn vào câu chuyện giữa tôi và Chứ.

Đám cửu bảo, sau sự cố chết 9 mạng người, nghe đâu chính quyền hỗ trợ ban đầu mỗi trường hợp từ 2-5 triệu đồng. Nguyên nhân chết được xác định là “chìm thuyền”, “không biết bơi”…
 

Sóng ngầm

Ngay tại bến Bắc Sông Hồng có chốt của biên phòng và hải quan cắm giữ. Lúc chúng tôi thâm nhập vào bến, có hai xe container hàng đông lạnh được chuyển xuống chờ tái xuất và ba thuyền chở đầy thuốc lá nguyên liệu đang được bốc lên xe tải để nhập ngược lại trong nước. Cả hàng và người đều đi qua hải quan, biên phòng rất dễ dàng.

Ảnh: H.A

S, một người đàn ông tự nhận là chủ lô hàng thuốc lá chia sẻ về luật lệ nhập hàng từ bên kia biên giới. “Bên Trung Quốc hàng thuốc lá nguyên liệu xuất sang Việt Nam là hàng lậu nên không phải lúc nào cũng có thể lấy hàng. Thời điểm này các chủ hàng bên đó đã tập kết sát biên giới rồi, nhưng phải đến đêm mới giao sang mình được”.

Theo S, các lô hàng thuốc lá nguyên liệu sau khi “nhập cảnh” sẽ được các doanh nghiệp trong nước hợp thức hóa bằng giấy tờ thủ tục như thể hàng chính ngạch. Tất nhiên là các chủ hàng phải tốn chi phí “bôi trơn”. Cũng chính vì việc hàng hóa không minh bạch được tuồn từ bên kia biên giới nên việc phu cửu Việt Nam qua sông lấy hàng bị xua đuổi bằng gạch đá thỉnh thoảng lại xẩy ra.

Trên lý thuyết, cửa khẩu phụ Bản Vược là một bãi sông trải dài chừng khoảng 1km tính từ con dốc đặt Trạm kiểm soát Biên phòng Bản Vược ngược về phía thượng lưu. Nhưng với cánh phu cửu, những chuyến qua sông của họ có thể kéo dài lên tới gần A Mú Sung – “nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt”.

Trời tối hẳn. Chủ hàng S xua đám cửu vạn vẫn còn đông nghịt trên bến vào việc: "Mọi thứ phải xong sớm và sẵn sàng. Khi nào chủ hàng bên Trung Quốc phát tín hiệu đón được hàng, thì mình phải mau chóng đưa thuyền sang để họ đón". Lại một đêm nhộn nhịp có thể kéo dài đến sáng mai.